Walii galan alaa galan!

Duraan dursee milkaa’inoota Mootummaa Naannoo Oromiyaa waggoota darbanii kan agarsiisu “Agarsiisa Imala Mootummaa Naannoo Oromiyaa” qindeessummaa Biiroo Kominikeeshinii Oromiyaatiin qophaa’e daawwachuuf baga nagaan dhuftan Anaa dhufu jechuun barbaada. Biiroon Kominikeeshinii Oromiyaa sirna kominikeeshinii si’aawaafi qaqqabamaa hojiirra oolchuun mootummaafi uummata jidduutti wal-hubannaan akka uumamu, ajandaawwan gurguddoo akka biyyaafi naannootti jiran irratti waliigalteen biyyaalessaa akka jiraatu akkasumas maqaan Naannoo keenyaa roga gaariin akka ijaaramuuf hojjechaa jira. Kana milkeessuufis tooftaalee kominikeeshinii adda addaa fayyadamuudhaan odeeffannoo waqtaawaa, qulqulluufi dhugaa ta’e uummata bira akka ga’uufi yaadonni uummataas mootummaa bira akka qaqqaban taasisuun riqicha mootummaafi uummataa jidduutti ta’ee hojjeta. Yeroo ammaa guddinaafi ammayyoomuu teknoloojii odeeffannoon walqabatee meeshaaleefi tooftaaleen kominikeeshinii odeeffannoon ittiin tamsa’u saffisa guddaan babal’achaa dhufee jira. Kanaanis odeeffannoon taatee golee addunyaa tokko keessatti raawwatu ariitii libsuu ijaatiin golee addunyaa biraa akka qaqqabu dandeessiseera. Guddinni teeknoloojii odeeffannoo kun danqaa bakkaafi yeroo hir’isuun Addunyaa mandara tokko taasiseera. Babal’achaa dhufuun teknoloojii odeeffannoo akkuma bu’aa olaanaa galmeesse yaaddoo guddaas fidee dhufeera. Odeeffannoon sobaa ariitiin faca’uun xiyyeeffannoon uummataa ajandaa misoomaa irraa akka maqu gochuun burjaajii hamaa uumaa jira. Gama biraan odeeffannoon qulqulluufi dhugaa hin taane guyyaa guyyaan oomishamaa oolan ka’umsa walitti bu’iinsaafi jeequmsaa ta’uun nageenyi akka hin waarofne taasisuu keessatti gumaacha mataa isaa qaba. Biyya akka keenyaa caasaan kominikeeshinii hubannoofi hidhannoon sadarkaa barbaadamuun hin ga’oomne, sababaan hoogganamuun hin dagaagneefi dhaabbileen miidiyaa ittigaafatamummaan hojjetan hin babal’anne keessatti dhiibbaan kun ni cima. Haalli kun dhugaa addunyaa keenya har’aati. Dhugaa kana hubachuun qaqqabummaa odeeffannoo mirkaneessuuf caasaa kominikeeshiniifi miidiyaalee mootummaa dorgomaa ta’an akkasumas dhaabbilee miidiyaa itti gaafatamummaafi naamusa ogummaa bu’uura gonfatanii akka hojjetaniif xiyyeeffannoon kennamee hojjetamaa jira. Keessumattuu imaammatni, tarsimoo, karoorriifi raawwiin mootummaa ariitiifi qulqullinaan uummata biraan ga’uun uummanni ajandaa misoomaafi nageenyaa irratti akka xiyyeeffatu karaa biraan ammoo odeeffannoowwan sobaa uummata burjaajessan qolachuuf tooftaalee kominikeeshiniifi miidiyaa jiran hunda fayyadamaa jirra. Kanaafis akka Biiroo keenyaatti ergamaafi gahee hojii odeeffannoo naannichaa waaltessuu, bulchuufi hoogganuu sirnaan hojiirra oolchuuf akkasumas hojiiwwan misoomaa, siyaasaafi nageenyaa mootummaan hojjetu uummanni akka beekuufi hirmaannaa isaa akka cimsu, yaadonniifi gaaffiiwwan misoomaa uummata biraa ka’an mootummaa bira qaqqabuum mootummaaf galtee akka ta’an gochuuf xiyyeeffannoon hojjechaa jirra. Dhaabbilee Miidiyaa Mootummaafi dhuunfaa naannoo keenya keessatti hojjetan waliin fooramii hundeessuunis odeeffannoo waqtaawaafi qulqulluu uummata biraan ga’uu, uummanni imaammata, tarsiimoofi karoora mootummaa irraa beekee akka fayyadamu gochuufi injifannoo argame balballoomsuu irratti milkaa’inni guddaan argameera. Tooftaalee kominikeeshinii Biiroon keenya hojiirra oolchu keessaa agarsiifni egzibiishinii isa tokkodha. “Agarsiisni Imala Mootummaa Naannoo Oromiyaa” qindeessummaa Biiroo keenyaatiin yeroo jalqabaaf qophaa’e kun milkaa’inoota gurguddoo hundeeffama Mootummaan Naannoo Oromiyaa hanga bara kanaatti jiru milkaa’ina caalaaf mootummaafi uummata kan qopheessudha. Kana malees, hojillee manneen hojii mootummaa hojjechaa jiran uummata biratti akka beekamuufi sekteraaleen mootummaas muuxannoo walirraa akka qooddataniif kan gargaarudha. Kanaafuu, agarsiifni akka Mootummaa Naannoo Oromiyaatti yeroo jalqabaatiif qophaa’e kun guyyoota sadiif kan turuufi Manneen Hojii Mootummaa Naannoo Oromiyaa sadarkaa naannootti jiraniifi Bulchiinsi magaalaa Shaggar kan hirmaatanidha." Facebook: https://www.facebook.com/oromiabc ------ Telegram: https://t.me/Oromiacommunicationaffairsbureau ------ Twitter: twitter.com/OromiaBureau ------ YouTube: https://www.youtube.com/results... ------ TikTok: tiktok.com/@oromiacommunicationbureu ------ Website: https://www.oromiacommunication.gov.et/ ------ kallachaOromia: https://m.facebook.com

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Kana galmaan ga'uufis dhaabbilee hojiin aadaafi duudhaan Oromoo keessatti dagaagu, agarsiifamuu, gurguramuu fi bakki leenjiin itti kennamu Kutaa Magaalaa adda addaa keesstti gamoowwan ijaaramaa jiru. Kanneen keessaa guyyaa har'aa pirojektii giddugala agarsiisa gurgurtaa meeshaalee aadaa Oromoo Bulchiinsa Magaalaa Finfinnee Kutaa Magaalaa Lidataatti ijaaramee sadarkaa xumuraa irra ga'aa jiru Afyaa’ii Caffee Oromiyaa Kabajamoo Aadde Sa’aadaa Abdurahmaaniin daawwatamee jira. Facebook: https://www.facebook.com/oromiabc ------ Telegram: https://t.me/Oromiacommunicationaffairsbureau ------ Twitter: twitter.com/OromiaBureau ------ YouTube: https://www.youtube.com/results... ------ TikTok: tiktok.com/@oromiacommunicationbureu ------ Website: https://www.oromiacommunication.gov.et/ ------ kallachaOromia: https://m.facebook.com

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Qaroomina addunyaa kanaaf gumaachuu qofa osoo hin taanee saba guddaa jaarmiyaalee aadaa, duudhaa fi seenaa isaa ittiin tikfatu qabudha. Kana keessaa Sirni Gadaa adda durummaan ka’uu danda’a. Sirni Gadaa sirna Oromoon ittiin haala waliigala siyaasa, dinagdee fi hawaasummmaa isaa akkasumas hariiroo Uumaa fi uumama waliin qabu ittiin qajeelfatudha. Yeroo addunyaan waa’ee mirga dhala namaa hin beeknetti Oromoon mirgaafi dirqama akkasumas ittigaafatmummaa dhalli namaa qabu sirneessuu bira darbee hariiroo uumama waliin jiru sirnoomsedha. Gadaan sirna bulchiinsaa yeroo ammaa ammayyaa jedhamu waan hedduun caala. Kun Sirna Gadaa Oromoo adda taasisa. Sirni gabbataa fi utubaa uummatichaa ta’e kunis jaarmiyaalee adda addaa kan of keessatti haammatudha. Sirna kana keessatti aangoo paartilee Gadaa shanan jidduutti qoqqoodamuu qofa osoo hin taanee aangoon waggaa saddet saddeetiin dabarfama. Kun osoo addunyaan dimokiraasii har’aa hin beekiin waggaa kuma hedduun dura. Aangoon kan dabarfamu bakka ulfoo mataa isaa danda’ettidha. Bakki kunis Ardaa Jilaa jedhama. Sirna Gadaa keessatti Ardaan Jilaa bakka walharkaa fuudhinsi aangoo itti raawwatu qofa osoo hin taanee bakka dhimmi uummataa itti mari’atamuufi murtaa’udha. Uummata Oromoo biratti falaasamni walqixxummaa bal’aafi jabaataa waan ta’eef namni kamiyyuu umurii, koorniyaa, bifa, beekumsaan osoo hin daangeffamiin dhorkaa tokko malee dhimma dhuunfaa isaaniis ta’ee, rakkoo hawaasa keessa jiru iftoominaan iddoo itti dhiyeessaniifi irratti mari’atanidha. Ardaan Jilaa ammoo waltajjii dimokiraatawaa Paartiin Gadaa baallii kennu turtii waggoottan saddeetii biyya bulche keessatti hojii raawwataa turee fi Paartiin Gadaa aangoo fudhatu karoora isaa irratti ibsa bal’aa hawaasaaf iddoo itti dhiyaatudha. Harcaatiin hojii Gadaa baallii ofirraa kennuuf deemuu, Gadaa baallii fudhachuuf qophaa’e dhimmoota nama dhuunfaas ta’ee hawaasa bal’aa bara Gadaa isaanii furmaata akka argatan hubannoo bakka walii itti kennanidha. Ardaalee Jilaa hedduu Oromiyaa keessa jiran keessaa iddoo wal harkaa fuudhinsa Baalli Gadaa tokko Ardaa Jilaa Me’ee Bokkooti. Ardaan Jilaa Me’ee Bokkoo iddoowwan seena qabeessa Oromoon qabu keessaa tokko yoo ta’u Godina Gujii Aanaa Soraatti argama. Bakki kun bakka burqaa seerri jiruuf jireenya hawaasichaa itti tumamee labsamu waan ta’eef bakka ulfinaa fi kabaja guddaa qabudha. Bara kana Ardaa Jilaa Me’ee Bokkootti wal harkaa fuudhinsi Baalli Gadaa Oromoo Gujii marsaa 75 Harmuufaa irraa gara Roobaleetti kan taasifama. Sirni kun Sirna Gadaa Oromoo keessatti aangoo karaa jaalalaa fi nagaan waliif dabarsuu kan agarsiisuu sirna boonsaadha. Kanaafuu, milkaa'ina wal harkaa fuudhinsa Baallii Gadaa Oromoo Gujii 75ffaa kana tumsuufi sirna guddaa fi boonsaa abbootiin keenya tiksanii asiin gahan kana beeksisuu, kunuunsuu fi tiksuudhaan dhaloota itti aanutti dabarsuun nurraa eegama.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Saganticharratti Hogganaan Biiroo Misooma jallisiifi horsiisee bulaa Oromiyaa Injiiner Girmaa Raggaasaa haasaa taasisaniin mootummaan naannoo Oromiyaa jiruufi jireenya hawaasa horsiisee bultootaa jijjiiruuf hojjechaa jiraachuu ibsanii karoora dandamannaa hongeen pirojeektiwwan finnaa 35 naannoo horsiisee bulaatti hojjetamaa jiraachuu himaniiru. Hawaasni horsiisee bulaa aadaafi duudhaa isaa eeggatee waggaa 600 oliif kan Gadaan bulaa ture hawaasa kabajamaa ta'uus ibsanii jiru. Sadarkaa itti aanaa piresidaantiitti qindeessaan kilaastera baadiyaa naannoo Oromiyaa Obbo Abdurhamaan Abdallaa hawaasni horsiisee bulaa dhiibbaa hedduu dandamachuun nageenyaafi birmadummaa biyyaa eeguuf daangaa irratti kan har'a ga'e ta'uu ibsanii, mootummaanis yeroo ammaa pirojeektiwwan finnaa,jallisii ammayyaafi bu'uraalee misooma adda addaa akka hojjechaa jiru ibsaniiru. Bifa addaanis dhiibbaa qilleensaa dandamachuuf hojiin misooma sululaafi ashaaraa magariisaa heddumminaan hojjetamaa akka jirus himaniiru. Guyyaa kanas baazaariin faayaalee adda addaa, uffata aadaafi nyaatni aadaa naannoo horsiisee bultootaatti beekaman dhiyaachuun daawwatamaa jiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Kanaanis biyyoonni tokko tokko qabsoo farra malaammaltummaa gaggeessaniin milkaa’aa kan jiran yoo ta’u biyyoonni hedduun garuu ammayyuu qormaata malaammaltummaatiin muddamaa jiru. Biyyi keenya Itoophiyaan waggoota kurnan lamaan darbe waliigalticha mallatteessuun hojiirra kan oolchite yoo ta’u malaammaltummaa ittisuufi too’achuun waliigaltee sadarkaa Idil-Addunyaatti taasifame mirkaneessuu, qabeenya malaammaltummaan saamame deebisiisuufi qabsoo farra malaammaltummaa cimsuuf hojiiwwan garaa garaa hojjetamaa jiraatus yakkoonni malaammaltummaa yaaddoo biyyaa ta’uun itti fufeera. Malaammaltoonni tasgabbii dhabuu biyyi keenya yeroo dheeraaf keessa turte, cabiinsa naamusaa dhaloonni keessa seeneefi xiyyeeffannoon hojichaaf kenname laafaa ta’uu hordofee hanni bu’uura hawaasummaa akka qabatu taasiseera. Kanaaf ilaalchi hamaan kan gaafa muudame hin nyaanne gaafa bu’u gaabba jedhu barmaatilee badaa yakkoonni malaammaltummaa hawaasa keessatti akka babal’ataniif bu’uura kan buusedha. Mootummaan Naannoo keenyaas ta’e akka biyyaatti waggaa darbe irraa eegalee hojii olaantummaa seeraa kabachiisuun hattootatti luugamni akka kaa’amuuf murteessee xiyyeeffannoon hojjetamaa jira. Tarkaanfilee naannoo keenyaatti barii jijjiiramaatii eegaluun hanga bara 2015-tti fudhatameen galmeewwan 2,663 ta’an irratti murtiin kan kenname yoo ta’u kanaanis qabeenyi qisaasame qarshiin biliyoona tokkoofi miliyoona 355 ol akkasumas lafti kaare meetira 1,887,159.71 akka akka deebi’u taasifameera. Kana malees, qarshii 3,380,440,389fi lafti kaare meetira 2,735,578.50 akka dhorkamu ta’ee qoratamaa jira. Hojiin olaantummaa seeraa kabachiisuufi hojmaatota hannaaf saaxilamoo ta’an sirreessuu irratti tarkaanfiin eegalame cimee itti fufa. Mootummaan hojmaata badaafi hanna duudhaa uummataa cabsee hanga birmadummaa biyyaa miidhuutti aggaammii taasisaa jiru akkuma diina waraanutti waraanaa jira. Kana malees, qorattoonni hojii qorannoo isaaniitiin saaxiluu, dhaabbileen barnootaa dhaloota malaammaltoota baachuu hin dandeenye ijaaruun, hojjettoonni mootummaa rakkoolee bulchiinsa gaarii hiikuufi kenna tajaajilaa amanamummaan fooyyeessuu, dhaabbileen Haqaa Haqa uummataatiif hojjechuufi muudamtoonni siyaasaa imaanaa uummanni itti kennateef amanamuun qabsoo farra malaammaltummaa saffisiisee biyya jaalannu akka ijaarru taasisa. Qabsoon kunis cancala guduunfaa hattoonni harka dhoksaa lafa jalaatiin fo’an salphaatti cicciree olaantummaan seeraa akka kabajamuuf haala mijeessa. Kun ammoo qabsoo obsa fixachiisaa daangaa hanga daangaatti uummata hirmaachise taasisuun malaammaltoonni akka tufamaniifi qabeenyi biyyaas akka baraaramu taasisa. Kabajamtoota uummata naannoo keenyaa; hanni hidda gad fageeffachuun duudhaafi safuu uummataa diigee diinagdee biyyaa kan miidhu qofa osoo hin taane tajaajila mootummaan tolaan uummataaf diriirse gatiin akka bitatu taasisa, rakkoo nageenyaafi okkora garaa garaa uumee biyya tasgabbii dhorkuun waraana keessa tursa, wal amantaa hir’isee garaa garummaa bal’isuun hawaasummaa jidduutti sanyii diinummaa kan facaasuufi sirna diimokiraasii quucarsuun birmadummaa biyyaa gaaffii keessa galcha. Gocha badaa akkasiif uummanni keenya araarama tokko malee itti fufiinsaan qabsaa’uu qaba. Mootummaan Naannoo Oromiyaas yakkoota malaammaltummaa hundeerraa maksuuf dhaabbilee ciccimoo ijaaruun hojmaatota hannaaf saaxilamoo ta’an sirreessuu, qabsoo uummataa jabeessuufi dhaloonni duudhaa ganamaa akka baratuuf barnoota safuu hojii irra oolcheera. Dhaloonni safuu beeku hanna ciiga’a. Ofii isaaf osoo hin taane biyyaaf dursa kennee birmadummaa biyyaa cimsuun sirna dimokiraasii jabeessee imala badhaadhinaa milkeessa. Ergama guddicha kana milkeessuufis halkaniifi guyyaa harka wal qabannee hojjechuu qabna. Kabajamtoota uummata naannoo keenyaa guyyaa farra malaammaltummaa bara kanaa wayiita kabajnu malaammaltummaan diina waloo keenyaa ta’uu hubannee gamtaadhaan irratti qabsaa’uu akka eegalluufi egeree biyyaatiif ammoo dhaloota barnoota safuutiin ijaarame akka itti guddifnu waamicha keenya dhiyeessa.

Biiroo Kominikeeshinii Oromiyaa

Muddee, 2016

Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Kunis, Itoophiyaa fakkeenya bilisummaa Afrikaa kan taasise yoo ta'u uummanni ishees uummata ilaalcha olaantummaa warra Adii fudhachuu diduun gootummaa isaanii addunyaaf mirkaneessanidha. Haatau malee, gootummaan birmadummaa biyyaa tikse maraammartoo hiyyummaa cabsuu dadhabuu isaatiin Itoophiyaan biyyoota dinagdeen boodatti hafan keessaa tokko ta'uun maqaa hiyyummaan beekamaa turte. Jijjiiramaan asitti seenaa kana jijjiiruufi uummata Itoophiyaatti kabaja horuuf mootummaan karoora Imala Badhaadhinaa qopheessuun birmadummaa dhiigaan gonfanne guutuu taasisuuf tarsimoo sirrii bocee hojiirra oolchuun Itoophiyaa fakkeenya badhaadhina Afrikaa taasisuuf hojjechaa jira. Imalli kunis badhaadhina hundagaleessa mirkaneessuun birmadummaa keenya gama hundaan guutuu kan taasisudha. Hojii Motummaan Naannoo Oromiyaa uummata hirmaachisee inisheetiiviiwwan garaa garaa bocuun hojii irra oolchaa jirus kanaaf fakkeenya guddaadha. Qormaata uumamaafi namtolchee nu mudachaa turan humna waloo keenyaan qolannee gara carraatti jijjiiruun hojiin hojjetamaa jiruufi milkaa'inni mul'ataa jiru abdii kan namatti horudha. Rooba Gannaafi Jallisii Bonaa fayyadamuun wabii nyaataa mirkaneessaa, oomishaalee biyya alaa irraa galaa turan biyya keessatti oomishuun uummata keenya waliin qindoofnee seenaa jijjiiruu akka dandeenyu arginee jirra. Kanaafis, hojiin inisheetiivii misooma qamadii jallisii Bonaa fakkeenya guddaadha. Muuxannoo misooma qamadiin argannes misooma Ruuziin dabaluuf xiyyeeffannoo addaatiin hojjetamaa jira. Bara 2016 kanatti dinagdee damdaneessa cimsuu, bu'uuraalee misoomaa babal'isuu, misooma magaalaa jireenya lammiileetiif mijataa ta'e uumui, oomishtummaa humna namaafi faayinaansii guddisuu akkasumas nageenya, bulchiinsa gaariifi haqa mirkaneessuu irratti xiyyeeffannoo kennee hojjechaa jira. Kanaafis milkaa'ina hunda galeessa fiduuf baay'ina, qulqullina, ariitiifi carraa hojii uumuuf kallattiin kaa'amee xiyyeeffannoon hojjetamaa waan jiruuf qormaata keessatti milkaa'inni galmaa'aa jira. Hojiileen misomaa garaagaraa Oromiyaa keessatti hojjetamaa jiranis daandii milkaa'inaa irra jiraachuu keenua kan agarsiisanidha. Uummanni naannoo keenyaa carraa misoomaa jiru hundatti fayyadamuun Bonaafi Ganna osoo hin jedhiin badhaadhina maatii mirkaneessuu, aadaa qusannaa gabbifachuufi gabaa hunda keessatti dorgomaa ta'ee argamuuf hojjechuu qaba. Hojiileen misoomaa garaagaraafi bu'aan tarkaanfilee haaraa naannoo keenyatti hojiirra oolaa jiraniin mul'ataa jiruu hirmaannaafi dhamaatii uummata keenyaan kan dhufe waan ta'eef Mootummaan Naannoo Oromiyaa uummata Naannoo keenyaaf galata guddaa dhiyeessa. Uummanni keenya hiyyummaan qaanii ta'uu hubachuun qormaatilee uumamaafi namtolchee isa muudatan qolachaa hojiilee misoomaa har'a guutuu Oromiyaatti guyyaa har'aa daawwatamaa oolan caalaatti itti fufsiisuuf hojjechuutu nurraa eegama. Biiroo Kominikeeshinii Oromiyaa Onkololeessa 14/2016

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Ayyaanni Irreechaa aadaafi duudhaa isaa eeggatee karaa nagaa ta'een kabajamuun isaa uummanni keenya hangamam nagaa akka barbaadu, duudhaa isaaf kabaja akka qabu akkasumas qindoominni qaamota nageenyaa biyya keenyaa sadarkaa akkamii irra akka ga'e agarsiisa jedhan obbo Shimallis Abdiisaa. Obbo Shimallis "Irreechi kaleessa dhokannaafi sodaadhaan kabajamaa ture har'a ayyaana uummanni miiliyoononni irratti argaman ta'ee kan kabajamuufi miidiyaalee gurguddaa addunyaan kan tamsaafamu ta'ee jira" jedhan. Yeroo har'aa Irreechi ayyaana sabaaf sablammoonniifi uummattoonni biyya keenyaa jaalalaan kabajan, lammiileen biyya alaa irratti hirmaatan, ayyaana hawwataafi madda Turizimii ta'aa akka jiru kan ibsan Obbo Shimallis MNO duudhaafi aadaa uummata Oromoo bakkatti deebisuuf, guddisuufi dagaagsuuf labsiiwwan garaa garaan deeggaruun hojiiwwan hedduu hojjetaa jira jedhan. Waggoottan arfan darbanii asittis Irreechi haalaan guddachaa dhufuu himaniiru. "Ayyaana Irreechaa dirree jeequmsaafi boo'ichaa taasisuuf diinonni keenya namaaf maallaqa ramaduun yaalii taasisanis qindoomina uummata keenyaafi qaamolee nageenyaa keenyaan fashalaa'uun karaa nagaafi duudhaa isaa eeggateen kabajamuu danda'ee jira" kan jedhan Obbo Shimallis Abdiisaa kanaaf ammoo qaamoleen nageenyaa Naannoo Oromiyaa, Bulchiinsa Magaalaa Finfinnee fi Federaalaa boqonnaa malee hojjechuu isaaniin waan ta'eef maqaa isaaniifi maqaa uummata Naannoo Oromiyaan galateeffatanii jiru. Keessumaa jiraattonniifi hooggansi Bulchiinsa Magaalaa Finfinneefi Magaalaa Bishooftuu sadarkaan jiran jala bultii irraa eegalee keessummoota ayyaana Irreechaa irratti hirmaachuuf dhufan bifa ho'aa ta'eefi karaa obbolummaa keenya agarsiisuu danda'uun nyaataaf dhugaatii, bakka aara galfii qopheessuufi bakka Irreeffannaa qulqulleessuufi simachuun ayyaanicha kabajatanii gara mana isaaniitti nagaan akka galan waan gootaniif galata guddaa qabdu jedhaniiru obbo Shimallis. Torbeewwan fuuldura keenyaa kanas Irreechi Oromiyaa guutuutti kabajamuuf, bakka hundatti karaa nagaan akka kabajamuuf gaheen uummataa olaanaa ta'uu ibsaniiru. Ayyaanni Irreechaa miidhagee ijaafi gurra uummata addunyaa bira akka ga'uuf halkaniif guyyaa, qorra osoo hin jedhiin hojii ajaa'ibsiisaa kan hojjetan miidiyaalee biyya keenyaa hundaaf galanni isaanii guddaa ta'uus ibsanii jiru. Itoophiyaa cimtuufi guutuu taate ijaaruuf tokkummaan saboota, sablammootaafi uummattootaa murteessaa ta'uu kan himan obbo Shimallis kun ammoo aadaa, duudhaafi seenaa uummataa guddisuufi misoomsuun mirkanaa'a jedhaniiru. Dhumarrattis Milkaa'ina kabaja Ayyaana Irreechaa irratti mul'ate hojiiwwan keenya kan biroo irratti itti fufsiisuuf Qindoominaafi tokkummaan kabaja Ayyaanichaa irratti mul'ate jabeessinee irra itti fufsiisuun akka barbaachisus obbo Shimallis dhaamaniiru.

Ayyaana Gaarii!

Oromiyaa ni ijaarra,

Itoophiyaa ni utubna;

Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina!

Waaqayyos nu gargaara!

Shimallis Abdiisaa,

Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa

Fulbaana, 2016

Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Waqitiin Ayyaana Masqalaa Dachee rooba gannaan dhoqqoofte qoorsee, biiftuu hurriidhaan haguugamtes saaqee riqicha taee Ganna irraa Birraatti kan ceesisu ayyaana kabajamaadha. Ayyaanni Masqalaa uummata Oromoo biratti jaalalaafi tokkummaan kan kabajamu, kan arjoomuu malee waakkiin keessa hin jirre ayyaana quufaafi sugaati. Kanaaf Masqalli Mootii Ayyaanaa jedhamee uummata Oromoo biratti miira addaan kabajama. Kabajamtoota uummata Oromoofi lammileen Itoophiyaa hundi baga bacaqii Gannaa hoofkaltanii Booqaa Biirraa Ayyaana Masqalaa tibba horii fi namni, waatiifi daaimni akkasumas kan fagoofi dhiyoo gammachuun guutamee, hawaasummaan haaromee walooma isaa itti leellisuufi gammachuu isaa ittiin ibsatu nagaan geessan. Uummata Oromoo biratti booqaan Birraa taatee wal jijjiirraa yeroon dhufu qofaa osoo hin taane, sochiin hawaasummaafi diinagdee sababa rooba cimaan gargar fagaatee fagaatee ture deebiee jabaachuun ilma namaa imala haaraawaaf qopheessa. Hawaasummaa ganni gargar fageesse deebiee haaroma, Qeerroofi Qarreenis Goobeefi Shinooyee taphachuun qeee tokkoo gara birootti imalanii misiraachoo simannaa Ayyaana Masqalaatti labsu. Kana malees, Masqalli ayyaana tibba sanyiin Ganna facaafame Asheetee ollaafi firri walitti dhufanii waliin sooratan, loon kaloorraa dheedanii wayita quufan kabajamu waan taeef simboo addaa kenna. Kanaaf Oromoon Masqalli quufa jedha. Hordoftoota Amantaa Kiristaanaa birattis Masqalli ayyaana yaadannoo fannoo Yesuus Kiristoos taee kabajama. Hordoftoonni amantichaa jaalala dhugaa Waaqayyo dhala namaatiif qabu guyyaa itti dinqisiifataniifi galateeffataniidha. Yesuus kiristoos jaalala ilmaan namaatiif jecha sababa dhiifamuu cubbuutiif tokkicha ilmasaa gara biyya lafaatti erguun wareeguu isaa yaadachuun araaraafi dhiifama guyyaa itti lallabaniidha. Kanaafis, hordoftoota amantaa Kiristaanaa biratti Ayyaanni Masqalaa guyyaa yaadannoofi mallattoo jaalalaa, araaraafi dhiifamaa tauutu barsiifama. Uummata biyya keenyaa hunda biratti Masqalli akka mallattoo ceuumsaatti ilaalama. Sababni isaa Masqalli wayita Gannarraa gara Birraatti darbamu waan taeef rakkoofi gadadoo irraa gara quufaatti waan ceaniif, Oromoon kan darbeef Waaqa galateeffachuun kan dhufuuf immoo kadhachuun kabajata. Kabajaafi ulfina Ayyaana Masqalaatiif qabus yeroo ibsu Galgalliifi Masqalli waakkii hin qabu jechuun duudhaa arjummaa sirna uummata Oromoo keessa jiruun maaddii waliin qooddachuufi ayyaanicha gamtaan waliin kabajata. Kabajamtoota uummata Oromoo, saboonni, sablammoonniifi uummattoonni Itoophiyaa duudhaa waloomaa waggootaaf kuufanneen tokkummaa keenya jabeessinee humna nu diiguu barbaadu gamtaan dura dhaabannee bara 2015 keessa qormaataawwan hedduu turan carraatti jijjiirree milkoofnee jirra. Uummanni keenya gamtaa isaa cimsatee qormaatilee waan injifataman hin fakkaanne hunda injifatee, hanqina jiru sirreesseefi cimina qabnus itichuun hojiin hojjechaa dhufne humna guddaa imala keenya milkeessee badhaadhinaan nu gau tauu gocha qabatamaa keessatti agarree jirra. Keessumaa wayita hongeen cimee rakkoo hamaaf uummata keenya saaxile uummanni Kaabaa Kibbatti, Bahaa Lixatti harka arjummaa isaa waliif diriirsee Buusaa Gonofaan wal hirphee qormaaticha karaa ajaaibaan akka damdamannu nu taasiseera. Kana malees, hongee jijjiirama qilleensaan dhufu hundeen qolachuu kan nu dandeessisan Pirojektoota Finnaa baajata mootummaa xiqqaa qabnuufi humna waloo keenya fayyadamnee fala waaraa rakkoolee akkasii ittiin furrus nu gonfachiiseera. Mootummaan Naannoo Oromiyaa duudhaafi safuu Oromoo ulfoofi ulfina isaa ganamaatti deebisuun Oromiyaa ijaaree Itoophiyaas utubuuf imala waloomaa jabeessuu, misooma itti fufiinsa qabu mirkaneessuufi nagenya waaressuuf eegale daandii ummatichaa qajeelchee injifannoo ummatichaas akka itti fufu taasiseera. Aadaafi duudhaan keenya akkasumas seenaan gootummaa keenyaa misoomaafi guddina dinagdeenis akka dabalamuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa harqota hiyyummaa caccabsuun diinagdee damdaneessaa mirkaneessuuf bara 2016tti karoora xiiqii qopheessee hojiitti hiikuu eegaleera. Karoorri xiiqii bara kanaa aadaa hojii keenya buuraan jijjiirruun ariitiifi baayinaan oomishnee kalaqaan dabaaluun akka galma guddaatti kan qophaae karoora uummataati. Kana malees humni waloo keenya tajaajila lammummaa, Buusaa Gonofaa, Gaachanni Sirnaafi Manni Murtii Aadaa karoora keenya cimsee riqicha amasiisaa boruu keenya ittiin ijaarru taee kan nu gargaaru tauun xiyyeeffannoon kennameefii jira. Galma qabame milkeessuufis Oromoon wal hubatee gurmaaee waliin dhaabbatee qormaata isa mudatu hunda waloon qolachuufi nageenya isaa tikfachaa injifannoo isaas bulfachuun egeree isaa buuura jabaa irratti cimsee akka ijaarratu waamichan dhiyeessa. Uummanni ayyaana kana wayita kabaju gootota ilmaan sabaafi sablammootaa kaayyoo finxaaleyyii dura dhabbachuun kabaajaafi ulfina naannoofi biyyaa tiksan yaadachuufi kabaja kennuu, maatii isaanii deeggaruun haalaan barbaachisaadha. Kan rakkate gargaaruu, kan dheebote dheebuu baasuufi kan daares uffisuun wal bira dhaabbachuu qabna. Waktichi waktii Manneen Barnootaa saaqamaniifi barattoonnis manneen barnootaatti deebian waan taeef tajaajila lammummaa keenya cimsinee misooma waloo keenya akka milkeessinu waamicha dhiyeessuun barbaada. Ayyaanichi kan gammachuu, jaalalaafi tokkummaan keenya daran cimee sabdaneessummaan itti dagaaguun biyya cimtuu hundaaf mijattuu taate itti ijaarru nuuf haa tau jechaa, ayyaanni kan nagaa, jaalalaafi milkaainaa, akka nuuf taun hawwa.

Ayyaana Gaarii!

Oromiyaa ni ijaarra,

Itoophiyaa ni utubna;

Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina!

Waaqayyos nu gargaara!

Shimallis Abdiisaa,

Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa

Fulbaana, 2016

Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Waggoota sadan darbanitti hojii sektarichaan hojjetamaniin bu’aaleen gaggaariin hedduun argamuus obbo Abdulhakiim himaniiru. Komiishinarri Komishinii Turizimii Oromiyaa Lalisee Dhugaa gama isaaniin Torbee Turizimii 3ffaa Oromiyaa adda kan taasisu yeroo Paarkiin Biyyaalessaa Gaarrewwan Baalee hambaa addunyaa ta'uun 'UNESCO'tti galmaa'eefi jala bultii Ayyaanota Masqalaafi Irreechaatti ta'uu isaa himuun komiishinichi hojii qabeenyawwan hawwata turizimii Oromiyaa beeksisuu Daandii Qilleensa Itoophiyaa dabalatee qaamolee biyya keessaafi alaa gara garaa waliin hojjechaa jiraachuu himaniiru. Torbee Turizimii Oromiyaa 3ffaa kana irratti biyyoonni kanneen akka Yugaandaa, Keeniyaafi Chaayinaa argamaniiru

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Uummanni keenya waamicha mootummaa isaa fudhachuun biqiltuu Ashaaraa Magariisaa akkuma waggoota Arfan darbe injifannoo irratti injifannoo guddaa galmeesse bara kanas guyyaa tokkotti biqiltuu miiliyoona 481 dhaabuuf karoorfannee biqiltuu miiliyoona 520,535,401 dhaabuun seenaa biraa dalaguun Itoophiyaafis abdii ta’uu irra deebiin mirkaneesseera. "Boruu keenya har’a haa dhaabnu! Dachee Oromiyaa magariisa haa uwwifnu!" jennee gaafa murteessinu; karoora hiixataa egeree dhalootaa itti fufsiisu gaafa qopheessinu; akkasumaan osoo hin taane uummata raajii dalaguun har’a irra taa’ee dhalootaaf ashaaraa isaa kaa’u, uummata hamma jedhe ga’u isin qabaachuu keenya waan beeknuufi. Kabajamtoota uummattoota Naannoo keenyaa! Oromiyaa ni ijaarra, Itoophiyaa ni utubna, Gaanfa Afrikaas ni tasgabbeessina yeroo jennu tarsimoo raawwii isaa dursinee qiyyaasneetu. Tarsimoo qiyyaafame keessaa ammoo tokko dhaabbii biqiltuu Ashaaraa Magariisaa yoo ta’u, Oromiyaa ijaaruun hojii boriif bulfamu osoo hin taane hojii itti fufinsaan raawwatamudha. Dhimma dhaloota har'aa waliin hojjechuu dhaloota egereef galaa kaa'uu ta’e kana irratti hirmaachuun guddummaa Oromoofi utubaa guddicha Itoophiyaa ta’uu keenya waan mirkaneessitaniif irra deebi’ee isin galateeffachuun barbaada. Qormaatawwan sababa jijjiirama qilleensaatiin dhufu qolachuuf inisheetiiviin sagantaa Ashaaraa Magariisaa Muummicha Ministeeraa keenya Looreetii Nagaa Addunyaa Dr. Abiyyi Ahimadiin labsame tumsa uummanni keenya taasiseen gaaraafi dachaawwan onan magariisa akka uffatan, laggeen gogan akka mirgisan taasiseera. Har’as akkuma kaleessaa uummanni Oromoo daangaa hanga daangaatti biqiltuu Ashaaraa Magariisaa gamtaan ba’ee dhaabuun dafqa isaatiin Ashaaraa yoomiyyuu hin haqamne dhaloota boruutiif haala ajaa’ibaatiin kaa’ee jira. Biqiltuuwwan har'a dhaabne madaala qilleensaa eeguun gaaddisa ta'ee kan aara itti galfannu, nyaata ta'ee kan soorannu, sabbata dachee ta'ee dhiqama biyyoo to'achuuf kan ooluufi simboo ta'ee dachee keenya kan miidhaksu firiin isaa kan yeroo gabaabaafi dheeraati. Hojii hanga ammaatti hojjetamaa dhufe kanaanis gaarawwaniifi dachaawwan kaleessa onaa turan har’a lafa bashannanaafi gaaddisa boqonnaa ta’anii yeroo agarru boruu keenya har’a ijaaruu akka dandeenyu nuuf mirkaneesseera. Raajii ajaa’ibsiisaa kana kan hojjeteefi hojjetaas jiru uummanni keenya adda hunda irratti injifannoo guddummaa isaa madaalu galmeessaafi kan argate ammoo kunuunsee eeggachuun barbaachisaadha. Duula dhaabbii biqiltuu Ashaaraa Magariisaa boqonnaa jalqabaatiin biqiltuuwwan gosa garaa garaa Biiliyoona 13.86 dhaabbatee dhibbentaan 84 (%) latuun bakka dadhabnee, dafqinee dhaabnetti har’a boqochaa jirra. Kanaanis, hojiin uummata keenya waliin gurmoofnee hojjenne faajjii injifannoo keenya olkaasee; gochuu danda’uu keenya Addunyaaf raggaasisedha. Sagantaa Ashaaraa magariisaa boqonnaa 2ffaatiinis naannoon keenya Oromiyaa magariisummaan uwwisuuf Ganna kana biqiltuu Biiliyoona 4.5tu dhaabama. Akkuma har'a hojjennee waan karoorfanne milkeessine, biqiltuuwwan har'a dhaabne kunuunsinee oomisha dachaa akka sassaabbannu shakkii hin qabu. Uummanni keenyas akkuma kanaan dura gochuu akka danda’u mirkaneessetti milkaa’ina argame cimsee hanqinaalee turan waloon sirreessee hojii boruu keenya har’a ijaaruu eegalle milkeessuuf gama hundaan akka tumsu waamichakoo dabarsaa, walii gala qaamoleen milkaa'ina hojichaatiif tumsitan hunduu irra deebi'uun galatoomaa jechuun barbaada.

Oromiyaa ni ijaarra,

Itoophiyaa ni utubna;

Gaanfa Afriikaa ni tasgabbeessina!

Waaqayyos nu gargaara!

Shimallis Abdiisaa,

Pirezidaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa

Adooleessa, 2015

Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Haata’u malee, seenessa dogoggoraa lallabamaa tureefi sirna sirnichi dhalcheen sabaafi sablammoonni kunneen sirna afaan, amantaafi alaabaa tokko leellisu jalatti akka bulaniif dirqisiifamaniiru. Ta’us, qabsoo saboonni, sablammoonniifi uummattoonni Itoophiyaa taasisaa turan yeroodhaa gara yerootti finiinaa dhufuun sirna qeenxee olaantummaa garee tokkoo leellisu ilaalchaafi gocha isaa waliin ofirraa fonqolchanii injifannoo weerartoota alaa irratti gonfatan humnoota keessootti tokkummaa isaanii nyaatan irrattis mirkaneeffachaa dhufan. Gaaffii lafaa, gaaffii ofiin of bulchuufi gaaffii dimokiraasii irraa jalaan deebi’aa dhufe jabeessanii qabachaa, imala gara dimokiraasiitti taasifamu irree tokkummaan cimsan. Haala kanaan dhaloonni injifannoo argate kunuunfachaa kan isa hafeef qabsaa’u dhalachuun jijjiirama siyaasa Itoophiyaa falaasama Ida’amuun durfameef bu’uura kaa’e. Kanaanis ijaarsa Itoophiyaa Afaan qawweetiin osoo hin taane marii ilaaf ilaameetiin guutame; sirna qeenxeedhaan osoo hin taane Federaalizimii sabdaneessa obbolummaa irratti ijaarameen biyya hundaan hundaaf taatu ijaaruuf galma taasifate. Dallaa jibbinsaa diiguufi riqicha dhiifamaa waliif ijaaruun kan eegalame imalichi injifannoo sabdaneessummaa miidhaksee kabaja Itoophiyaa olqabuun eegalame. Jijjiiramichaan Saboonni, Sablammoonniifi Uummattoonni Itoophiyaa eenyummaa isaanii isa dhugaa mirga ofiin of bulchuu gonfachuu eegalan. Imalli haaraan kabaja sabdaneessummaa olqabee birmadummaa Itoophiyaa gama hundaan guutuu taasisuu wayiita eegalu finxaalessaan sirna moototaa hawwu akka yaadeefi bakka yaadee waan of dhabeef afaan qawweetiin sirna moototaa deebisuu ykn Itoophiyaa diiguu filannoo isaa taasifachuun waraana biyyarratti labse. Uummanni Oromoofi Mootummaan Naannoo Oromiyaa saboota, sablammootaafi uummattoota biyyattii waliin ta’uun injifannoon dhiigaafi lafee ilmaan Itoophiyaatiin argame tiksuu, ijaarsa sirna federaalizimii sabdaneessummaa eegalame jabeessuu, misooma itti fufinsa qabu mirkaneessuufi Itoophiyaa hunda keenyaaf taatu ijaaruu keessatti gumaacha naannicha irraa eegamu ba’uuf kutannoon hojjeta. Itoophiyaan waloon ijaaraa jirru hundaan hundaaf kan ijaaramtu, hundaaf kan taatuufi hundaan kan tikfamtu biyya heddumminni kabaja keessatti argatedha. Kanaaf uummanni Oromoofi saboonni, sablammoonniifi uummattoonni Itoophiyaa sirna federaalizimii sabdaneessaa obbolummaa irratti ijaarame tikfachuun kaayyoo finxaalessitootaa duwwaatti hambisuun imala eegalame itti fufsiisuun barbaachisaadha. Finxaalessitoonni humna sabdaneessummaa gufatanii kufanii caccabu, Itoophiyaan kabajaafi ulfina ishee eeggattee itti fufti.

Biiroo Kominikeeshinii Oromiyaaa

Hagayya, 2015

Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Yeroo dhiyoon asitti mootummaan sektara qonnaa osoo hin jijjiiriin dinagdee biyya keenyaa jijjiiruun akka hin danda’amne hubachuun qonna biyya keenyaa bu’uura irraa jijjiiruuf hojjechaa jira. Mootummaan Naannoo Oromiyaas haala mijataafi carraa gaarii Naannoon Oromiyaa qabdu hojiitti jijjiiruun dinagdee uummata naannichaa cimsuuf Inisheetiiviiwwan garaagaraa qorannoo irratti hundaa’an maddisiisuun hojjetaa jira. Inisheetiiviiwwan hojiirra ooluu eegalaniinis bu’aan abdachiisaan argamuu kan eegale yoo ta’u kun cimee itti fufa. Hordoftoota keenya haala waliigala guddina qonna Naannoo Oromiyaafi biyya keenyaa, qormaatileefi carraawwan jiran ilaalchisee Qorataafi Gorsaa Olaanaa Dhimma Qonnaa, Itti Aanaa Walitti Qabaa Boordii Qorannoo Qonnaa Itoophiyaa fi Itti Aanaa Walitti Qabaa Boordii Hooggansa Sanyii Filatamaa Oromiyaa Dr Abarraa Dheeressaa waliin gaaffiifi deebii taasifneerra. Dr Abarraa Dheeressaan dhimma qonnaa irratti qorataadhaa hanga hooggansa olaanaatti muuxannoo bal’aa qabaniifi ogummaa isaaniitiin nama biyya isaanii tajaajilanidha. Odeeffannoo bal’aa isaan irraa argannes akka itti aanutti kutaa kutaan isiniif dhiyeessina. Gaaffiin jalqabaa Dr Abarraa Dheeressaaf dhiyeessine muuxannoo qorataadhaa hanga hooggansa olaanaatti sadarkaa adda addaa waggoota dheeraaf hojjechaa turan irraa argataniin qonni biyya keenyaaf maal akka ta’e akka nutti himan ture. Dr Abarraan “qonni dinagdee biyyaafi naannoo keenyaa keessatti sektera gahee murteessummaa qabudha” jedhan. Sababni isaas qonni carraa hojii % 77 kan uumu, sharafa alaa %72 kan argamsiisu, Oomisha Waliigalaa Biyya Keessaaf (GDP) %35 kan gumaachu, nyaata namaafi beelladootaaf kan ooluufi induustiriif galteen dheedhii kan irraa argamudha. Kanaafuu, biyyaafi naannoo keenyaaf qonni dhimma jiraachuufi jiraachuu dhabuu waan ta’eef dhimma mootummaa, hooggansaa, ogeessaafi nama hundaa akka ta’e himu. Dr Abarraan dinagdee keessatti sektera hojii qooda murteessummaa qabu kana keessatti waggaa dheeraaf sadarkaa garaagaraatti ittigaafatamummaa natti kenname bahachaa turaniiru. Adeemsi dheeraa isaan keessa darban kun garuu qajeelaa qofa/qormaata irraa bilisa akka hin taaneefi bu’aa bayii hedduu kan qabudha. Hojii Mana Barnootaa irraa akka ba’aniin eegalan kana irraa muuxannoofi barnoota bal’aa kan argatan yoo ta’u biyyaafis bu’aa itti buusaniiru. Ogeessa Dirree, Gargaaraa Qorattootaa, Qorataa Jalqabaa irraa hanga Qorataa Olaanaafi Daarektera Jeneraalaatti kan hojjetan Dr Abarraan gama hooggansaatiin sadarkaa Hoogganaa Buufata Xiqqaatii hanga Deetaa Ministeeraa ga’utti akka tajaajilaniiru. Dhaabbilee Qorannoo Idil-Addunyaa adda addaa waliin kan hojjetan yoo ta’u kana irraas muuxannoofi barnoota bal’aa gonfataniiru. Kana keessaas, Miseensa Gorsitoota Boordii Giddigala Qorannoo Misoomaa Idil-Addunyaa, Miseensa Boordii Qorannoo Beelladaa Idil-Addunyaa, Miseensa Boordii Baayoteknoloojii Afrikaa Bahaa fi kan biroo akkasumas hooggantoota biyyoota garaagaraa fi dhaabbilee dhuunfaa adda addaa waliin hojjechuun ogummaa, barnootaafi muuxannoo argataniin biyyaafi uummata isaanii tajaajilaniiru. #Kutaa-2ffaan itti fufa… “Mootummaan qonna gateettii sangaa irraa buusuun gara tiraakteraatti ceesisuuf fedhiis imaammatas qaba” Dr Abarraa Dheeressaa --------- Dhimmoota Qonna Biyya Keenyaa Irratti Turtii Dr Abarraa Dheeressaa Waliin Taasifame #Kutaa_2ffaa Muuxannoofi ittigaafatamummaa sadarkaa garaa garaatti gonfatan irraa ka’uun guddina sektarri utubaa dinagdee biyya keenyaa isa guddaa ta’ee kun sadarkaa maalii irratti akka argamu akka nuuf ibsaniif gaaffii dhiyeessineef Dr Abarraan akkas jechuun deebisan: Qonni naannoofi biyya keenyaa yeroo gara yerootti guddina agarsiisaa jira. Oomishoota gosa hundaan oomishaafi oomishtummaan dabaleera. Fakkeenyaaf, Boqqoolloon heektaaratti kunt 14 irraa gara kunt 40tti, Qamadiin heektaaratti kunt 12 irraa gara kunt 35tti guddateera. Oomishoonni kan biroos haaluma kanaan harka lamaa hanga sadi guddina kan agarsiisan yoo ta’u oomishni waliigalaa ooyiruu qonnaan bulaa irraa bara 1994 kuntaala miiliyoona 99 argamaa ture bara 2014 kuntaala miiliyoona 449 irra ga’eera. Haata’u malee, guddinni kun wabii nyaataa, fedhii sharafa alaafi galtee dheedhii induustirii naannoofi biyya keenyaa guuteera jechuu hin dandeenyu. Lakkoofsiifi fedhiin uummataa dabalaa, induustiriin babal’achaa waan jiruuf hojii hedduu hojjechuu gaafata jedhan. Hooggansa Naannoo Oromiyaa biratti dhimmi qonnaa dhimma ijoo ta’uun qabatameera. Hooggansi sadarkaan jiru hojii ijoo taasifachuun fudhatee hojjechaa jira. Keessumattuu, Pirezidaantiin Naannoo Oromiyaa qophii lafaa irraa eegalee hanga sassaabamee galutti yeroo hordofan ni mul’atu. Oomishni qamadii jallisii Bonaa akka muuxannoo gaariitti fudhatamuu danda’ama. Qamadii jallisii Bonaan oomishuun yeroo gabaabaa keessatti qamadii alaa galaa ture hambisuu keessatti gaheen hooggansa siyaasaa olaanaa ture. Kaka’umsiifi kutannoon hooggansaa baay’ee gaarii ta’us deeggarsi faayinaansii ga’aadha jedhanii fudhachuun hin danda’amu. Akka naannoottis ta’ee akka biyyaatti baajenni hangi humni danda’e ramadamus akkaataa faayidaa dinagdeefi bal’ina sektarichaatti gahaadha jedhanii fudhachuun nama rakkisa. Qonna hirkattummaa roobaa jalaa baasuuf pirojektoonni jallisii babal’achuu qabu. Haala qilleensa baramaa hunda keessatti giddu galoota qorannoo hundeessuun meeshaaleefi humna namaan guutuu barbaachisaadha. Warshaaleen xaa’oofi farra ilbiisotaa ijaaramuu qabu. Lafoota babal’aa gara misoomaatti galchuuf bu’uuraaleen misoomaa ijaaramuu qabu. Haalli jireenyaa hojjettoota qonnaa fooyya’uu qaba. Hojiiwwan kunneen hojii baajeta guddaa barbaadan waan ta’aniif bifa adda ta’een baajeta ramaduufi deeggaruun barbaachisaadha. Gaaffii imalli qonna biyya keenyaa gateettii Qotiyyoo irratti hirkatee tureefi jiru biyya keenya hiyyummaa keessaa baasuu waan hin dandeenyeef rakkoo kana akkamitti furuun danda’ama jedhuuf? Biyyoonni guddatan guutummaa guutuutti gara makaanaayizeeshiniitti ce’aniiru. Biyyoonni gariin gara sanatti deemaa jiru. Biyyoonni hiyyeeyyiin ammoo mala qonnaa aadaafi ammayyaa walmakaa fayyadamaa jiru. Dhugumatti Itoophiyaan yeroo dheeraaf gateettii sangaa fayyadamti. Biyyoonni Afrikaafi Eeshiyaa ammoo harkaafi beelladoota biroo kan fayyadaman jiru. Gama kanaan kan keenya fooyyee qaba; sababni isaas guutummaa guutuutti gateettii sangaa fayyadamna. Mootummaan qonna gateettii sangaa irraa buusuun gara tiraakteraatti ceesisuuf fedhiis imaammatas qaba. Haata’u malee, bu’uurri dinagdee keenyaa laafaa waan ta’eef yeroo tokkotti kan milkaa’u miti; hojii walduraa duubaan hojjetamudha. Jalqaba qonnaan bulaan lafa ciccitaa irratti teknoloojii fayyadamuun oomishaafi oomishtummaa akka dabalu taasisuu gaafata. Kunis, qonnaan bulaan lafuma isaa irratti ykn kilaastaraan walitti dhufuun tiraaktara, kombaayinara, meeshaa farra ilbiisotaafi farra aramaa akka argataniifi fayyadaman akkasumas odeeffannoo gabaa akka argatan taasisuun tooftaa tokkodha. Karaa biraatiin, lafoota babal’aa hin qotamne adda baasuufi bu’uuraalee misoomaa ijaaruun abbootiin qabeenyaa teknoloojii qonnaa ammayyaa akka fayyadaman, muuxannoo akka dabarsaniifi oomishaafi oomishtummaa akka guddisan taasisuu barbaachisa. Dabalataan, mootuummaan tiraakteroonni humna qaban adda addaa biyya keessatti akka oomishaman, giddugala suphaafi leenjii babal’isuun qonnaan bultootaafi dargaggoota leenjisuun yoo hojjetame dhawataan qonna keenya gateettii sangaa irraa gara tiraakteraatti ceesisuu dandeenya. Imaammanni qonnaa ture dhimmoota gaggaarii kan of keessatti qabate ta’us akka biyyaafi naannootti dhimmi guddaan dagatamee ture qabeenya namaafi lafaati. Humni namaa keenya irra caalaan kan barate miti. Huumni kaappitaalaa isaas laafaadha. Imaammanni ture kanaaf xiyyeeffannoo hin kennine. Abbootiin qabeenyaa meeshaalee qananii qaraxa irraa bilisaan akka galfataniif yeroo eeyyamamu qonnaan bultoonni garuu meeshaalee qonnaa qaraxa irraa bilisa karaa ta’een akka galfataniif hin eeyyamne. Abbootiin qabeenyaa Baankii irraa liqii argachaa turan; qonnaan bultootaaf haalli hin mijoofne. Dame qonnaa irratti si’eessituun (incentives) imaammataan kan dhorkame ture. Sababa kanaan oomishtummaan qonnaa baay’inaanis ta’ee qulqullinaan hanga barbaadame hin guddanne. Jijjiiramaan booda fooyya’insa imaammataa taasifameen kaka’umsi qonnaan bulaa dabaleera; oomishtummaanis guddateera. Qonnaan bulaan meeshaalee qonnaa hedduu qaraxa irraa bilisaan galfachuu danda’a; liqaas ni argata. Lafa qonnaa kilaastaraan walqunnamsiisuun yeroon qotuu, yeroon facaasuufi yeroon walitti qabuu akka danda’uuf meeshaalee qonnaa ammayyaa akka fayyadamu taasifamaa jira. Kun ammoo yeroo, humnaafi maallaqa isaa qusata. Baay’inaafi qulqullina oomishaas ni dabala. Galiin qonnaan bultoota mala/hojimaata qonnaa kanatti fayyadamanii dabalaa dhufuun isaa bu’aa qabeessummaa imaammatichaa mul’isa. Deeggarsi amma taasifamaa jiru bu’aa qabeessa waan ta’eef jajjabeeffamuufi cimee itti fufuu qaba. #Kutaan_3ffaan itti fufa… “Ajandaan ce’umsa qonnaa akkaataa eegalameen yoo itti fufe Naannoo Oromiyaa bira darbee akka biyyatti ce’umsa qonnaa fiduu danda’a” Dr Abarraa Dheeressaa ------------ Dhimmoota Qonna Biyya Keenyaa Irratti Turtii Dr Abarraa Dheeressaa Waliin Taasifame #Kutaa_3ffaa Makaanaayizeeshinii Qonnaan walqabatee qaamonni lafa ciccitaa irratti qonna ammayyeessuun hin danda’amu jedhan jiru; gama biraan ammoo lafa xixiqqaa qonnaan bulaa harka jiru Kilaastaraan walitti fidanii qotuun bu’aa qabeessummaa qonnaa dabaluun ni danda’ama yaanni jedhus jira. Haala qabatamaa biyya keenyaa waliin isa kamtu deemuu danda’a/sirriidha jettu? moo filannoon kanarra fooyya’aan jira? jechuun gaaffii gaafanneef: Oomishaafi oomishtummaa guddisuuf meeshaalee qonnaafi lafti qonnaa babal’aan qofti gahaa miti; galteewwan qonnaa kan akka sanyii filatamaa, xaa’oo, farra aramaa, farra ilbiisotaafi kkfn fayyadamuun, qophii lafaa yeroo isaa eeggate taasisuufi maloota biroo hojiirra oolchuu gaafata. Kanaafuu, lafa ciccitaa irratti galteewwan qonnaa barbaachisaniifi mala qonnaa ammayyaa fayyadamuun oomishtummaa guddisuun ni danda’ama. Karaa biraatiin qonnaan bultoota hubachiisuufi amansiisuun lafa isaanii kana kilaastaraan walitti fiduun teknoloojiiwwan qonnaa ammayyaa fayyadamuun yeroo, baasiifi humna hambisuun baay’inaafi qulqullinaan oomishuun ni danda’ama. Malli qonnaa kilaastaraan qotamu hoj-maata gara mala qonnaa ammayyaatti geessu waan ta’eef jajjabeeffamuu qaba; sababni isaas baasii, yeroofi humna kan qusatu baay’inaafi qulqullinaan oomishuu kan dandeessisudha; teknoloojiiwwan qonnaa ammayyaa fayyadamuufis ni gargaara. Kanaafuu, yaadota lamaan ilaalcha keessa galchuun kan irra fooyyee qabu filachuun hojiirra oolchuun ni danda’ama. Akka ilaalchaafi amantaa kiyyatti qonnaan bulaa amanasiisuufi waloon akka hojjetan taasisuun lafa ciccitaa irratti teknoloojiiwwan qonnaa ammayyaafi galtee qonnaa fayyadamuun, liqaa mijeessuufi meeshaalee qonnaa qaraxa irraa bilisaan akka galfatu gochuun oomishaafi oomishtummaa dabaluun ni danda’ama. Jijjiiramaan booda mata duree ‘Ce’umsa Qonna Oromiyaa’ (Agricultural Transformation in Oromia) jedhuun gareen qorattoota qonnaa hudhaawwan qonna Oromiyaa keessa jiran qorannoon adda baasuun mootummaaf akka dhiyeessan ibsuun bu’aa qorannichaa irratti hundaa’uun hudhaawwan Qonna Oromiyaa garee qorattootaa kanaan adda ba’an mootummaan hangam galtee taasifatee hojjetaa jira? Gaaffii jedhuuf: Sanadni ‘Ce’umsa Qonna Oromiyaa’ ogeessota qonnaa naannichaatiin kan qophaa’e yoo ta’u mootummaaf dhiyaachuun ariitiin hojii irra oolaa jira. Sanadichi rakkoowwan qonna Oromiyaa gurguddoo ta’an kan sakatta’e, qonni Oromiyaa maaliif hanga yaadame akka hin guddanne, utubaawwan misooma qonnaa, hojiiwwan yeroo gabaabaa, giddugaleessaafi yeroo dheeraa keessatti hojjetamaniifi hojiiwwan qonnaa qindoominaan hojjetamuu qaban kan adda baasedha. Sanadni kun osoo mootummaaf hin dhiyaatiin dura dhimmamtoota qonnaa murteessoo ta’an waliin irratti mari’atamuun bilchaatee sanada dhimmamtoota hundaa ta’uun kan qophaa’edha. Dabalataan dambiifi tooftaaleen raawwii isaa qophaa’uun sanada kana waliin dhiyaateera. Sanadichi eyyentaa dhimmamtoota hundaa erga argateen booda bakka Pirezidaantiin Naannoo Oromiyaa argamanitti dhiyaatee mariin bal’aan erga taasifamee booda ariitiin hojiirra akka oolu murtaa’e. Ce’umsa qonnaa kanaan Oromiyaa kilaastara torbatti qooduun kaawunsiliin torba kan hundaa’e yoo ta’u sadarkaa naannootti pirezidaantii Naannoo Oromiyaan hoogganama. Pirezidaantiin Naannichaa walitti qabaa Kaawunsilii ta’uun kutannoo hooggansaafi dhimmi qonnaa ajandaa hooggansaa ta’uu isaa kan agarsiisudha. Bu’aa qabeessummaan sanadichaa ilaalamuun pirezidaantii naannichaan erga ragga’ee booda hojiiwwan murteessoo (inisheetiivonni) dursi kennamuufii qabu 15 adda ba’uun hojiitti galame. Inisheetiivota kanneen keessaa oomishni qamadii jallisiifi misoomni Avokaadoo akka fakkeenyaatti kan eeramanidha. Yeroo gabaabaa keessatti qamadii biyya keessatti oomishuun yeroo dheeraaf biyya alaatii galaa kan ture hambisuun danda’ameera. Oomishni Avokaadoo biyya keenyatti baay’ee hin baratamne yeroo har’aa gabaa alaaf dhiyeessuun sharafa alaa argamsiisaa jira. Garbuu Biiraa biyya keessatti oomishuun biyya alaa irraa kan galu guutummaa guutuutti hambisuun danda’amee jira. Inisheetiivonni akka Bunaa, tajaajila ekisteenshinii, Ashaaraa Magariisaa fi kan biroon akka fakkeenyaatti kan ka’anidha. Dabalataan inisheetiivonni xiyyeeffannoo barbaadan 13 akka misooma ruuzii, akuraatarii, dammaa, lukkuu fi kkf adda ba’uun gara hojiitti kan galame yoo ta’u bu’aan gaariis itti argamaa jira. Akka amantaa kiyyatti hojiin ce’umsa qonnaa kun haala kanaan yoo itti fufe Naannoo Oromiyaa bira darbee akka biyyatti ce’umsa qonnaa fiduu waan danda’uuf Pirezidaantiin Naannoo Oromiyaa deeggarsa amma eegalan keessumattuu deeggarsa baajetaa cimsanii yoo itti fufan naannoon keenya oomisha nyaataa, alergiifi galtee induustiriin of danda’uun alatti akka ergitu bu’aan abdachiisoon mul’ataa waan jiraniif jabaatee itti fufuu qaba. Ajandaan ce’umsa qonnaa qabatamaan bu’aa argamsiisaa akka jiru ibseen jira; bu’aan isaas yeroodhaa gara yerootti guddachaa akka jiru hojiin waggoottan darban hojjetaman ni mul’isu. Hojiin ce’umsa qonnaa akkuma hojii misoomaa kamiiyyuu yeroo gara yerootti fooyya’aa kan deemu ta’us fooyya’insi kuni kutannoo hooggansaa irratti hundaa’a. Ajandaan ce’umsa qonnaa ajandaa hooggansaa waan ta’eef bu’aa akka fidu ka’umsuma irraa beekamaa ture. Fakkeenyaaf, misooma Qamadii jallisii, Avokaadoo, Garbuu Biiraa, Ruuzii fi kkf’n bu’aan gaariin galmaa’aa jira. Sanadni ce’umsa qonnaa kun waggaa waggaan sakatta’amaafi gamaggamamaa kan deemudha. Hojiin qonnaa Aanaa fi Gandatti waan hojjetamuuf dhimmi ce’umsa qonnaa kun hojiirra oolaa fi bu’aa galmeessaa jiraachuu isaa hordofuu barbaachisa; baajetaafi humna namaa ramaduu gaafata; kaawunsilii ce’umsa qonnaa hanga sadarkaa Aanaafi Gandaatti hundeessuu barbaachisa. Sanadichis waggaa shan shaniin qorattoota olaanoofi hooggansaan gamaaggamamaa fooyya’aa deemuu qaba. #Kutaan_4ffaan itti fufa… Dhimmoota Qonna Naannoofi Biyya Keenyaa Irratti Turtii Dr Abarraa Dheeressaa Waliin Taasifame ----------- Kutaa 4ffaa Bu’aa qabeessummaa damee qonnaa dabaluuf qonnaan bultootaaf si’eessituu (incentives) hojiirra oolchuun murteessaa akka ta’e qorattoota hedduun ni himama. Si’eessituun kun maal maal fa’a hammata? Biyya keenyatti haala kamiin hojii irra oolaa jira? Jechuun gaaffii gaafanneef Dr Abarraan yeroo deebisan: Yaanni kun yaada sirriidha. Humni qonnaan bultoota keenyaa murtaa’aa waan ta’eef paakejota qonnaa hunda bitanii fayyadamuu hin danda’ani. Biyya keenyaaf ammoo qonni dhimma murteessaa waan ta’eef mootummaan hanga tokko deeggarsa taasisuu qaba jedheen amana. Ammas mootummaan tajaajila qorannoofi ekisteenshinii bilisaa akkasumas gibira lafaa gadi aanaa taasisuun qonnaan bulaa deeggaraa jira. Deeggarsi kun biyyoota guddachaa jiran hundatti kan taasifamudha. Mootummaan oomishaafi oomishtummaan akka dabaluuf deeggarsoota biroos taasisuu qaba. Deeggarsi kunis meeshaaleen qonnaa qaraxa irraa bilisaan akka galan, xaa’oo fi sanyii filatamaa gatii gadi aanaan akka dhiyaatan, bu’uuraaleefi odeeffannoo gabaa, waarshaalee oomishaalee qindeessan, mana kuusaa midhaanii, kiraa tiraakteraafi meeshaalee qonnaa biroo fi bakka leenjii qopheessuun qonnaan bultoota si’eessuun barbaachisaadha. Adeemsa keessa akkuma galiin qonnaan bultootaafi horsiisee bultootaa dabalaa deemuun si’eessituun kun hir’achaa akka deemu hubachuun hojjechuu barbaachisa. Qonna biyya tokkoo ammayyeessuu keessatti Teknoloojiiwwan Qonnaa (Agricultural technologies) fi Galteewwan Qonnaa (Agricultural inputs) baay’ee murteessoodha. Biyya keenyatti sirna dhiyeessii teknoloojii qonnaa irratti xiyyeeffannoon jiru maal akka fakkaatu akka nuuf ibsaniif gaaffii gaafanneef Dr Abarraab akka itti aanutti ibsan: Bu’aaleen qorannoo oomishaafi oomishtummaa biyya keenyaa guddisuu danda’an hedduun jiru. Qorannoowwan kunneen hojiirra kan oolaniifi kan oolaa jiran, kan hojiirra hin oolles jiru. Haala qabatamaa biyya keenyaatiinis qorannooleen hedduun kan jiran yoo ta’u qorannooleen kunneen dhaabbilee misoomaa, abbootii qabeenyaafi ooyiruu qonnaan bultootaa irratti hojiirra akka oolaniif mootummaan carraaqqii taasisaa jira. Gama kanaan, gosa midhaanii akka Boqqoolloo, Qamadiifi Garbuu irratti bu’aan gaariin argameera. Haata’u malee, midhaanota kan biroo irratti haala qilleensaa irratti hundaa’uun baay’ifamee akkaataa barbaadameen fayyadamtoota bira ga’eera jechuun hin danda’amu. Sababni isaas teknoloojiin jiraachuu qofa osoo hin taanee humna fayyadamtootaa irratti hundaa’uun hangaafi yeroo barbaadamutti raabsamuu qaba. Gama kanaan carraaqqiin jiraatus hanga barbaadame waan hin taaneef abbootii qabeenyaafi mootummaan xiyyeeffannoon hojjetamuu qaba. Teknoloojiiwwan qonnaa sharafa alaan waan dhufaniif hanga barbaadame yeroo barbaadametti argachuuf ni rakkisa. Rakkoon kun hanga hanqinni sharafa alaa hin furamnetti furamuu waan hin dandeenyeef humna ofii oomishuu horachuufi fayyadamtoonnis galtee qonnaa akka qopheeffataniifi filannoowwan garaagaraa akka fayyadaman taasisuun barbaachisaadha. Dhiyeessii teknoloojiiwwan qonnaan walqabatee mootummaa qofa irratti hirkachuun hir’ataa dhufuu qaba. Akka waliigalaatti, hanqinni sharafa alaa osoo jiruu teknoloojiiwwan qonnaaf dursa kennuun gara biyyaa galchuun qonnaan bultootaaf dhiyeessuuf carraaqqii mootummaan taasisaa jiru kan jajjabeeffamudha. #Kutaan_5ffaan itti fufa… “Pirezidaantiin MNO ajandaan qonnaa ajandaa qaama hundaa ta’uu qaba jedhanii hojjechaa jiru; kuni qofti haamleefi kaka’umsa kan namatti horudha” Dr Abarraa Dheeressaa ---------- Dhimmoota Qonna Biyya Keenyaa Irratti Turtii Dr Abarraa Dheeressaa Waliin Taasifame #Kutaa_5ffaa fi kan xumuraa Qonna Naannoo Oromiyaa ammayyeessuuf inisheetiiviiwwan hedduun bocamuun hojii irra oolaa jiru. Inisheetiiviiwwan kanneen (keessumattuu Tajaajila Eksteenshinii Qonnaa) bifa caaseffamaa (institutionalization) qabsiisuuf maaltu hojjetamuu qaba jettu? Imaammanni, tarsimoofi sagantaan qonnaa gaariin qonna ammayyeessuuf gargaara. Haata’u malee, imaammata, tarsimoofi sagantaa kana lafa irratti bu’aa qabeessa taasisuuf caaseffama ga’umsa qabu diriirsuun barbaachisaadha. Yeroo dheeraa irraa eegalee sirni ekisteenshinii qonnaa, teknoloojii qonnaafi odeeffannoo fayyadamtoota biraan ga’u, diriiruun hojiirra oolaa tureera. Akkuma humnaafi xiyyeeffannoo sirnootaatti deeggarsi garaagaraa taasifamaa tureera; bu’aan hin tuffatamnes galmaa’eera. Sirni ekisteenshinii yeroo ammaa hojii irra jiru hirmaachisaafi hundagaleessadha. Sirni ekisteenshinii kunis leenjii, tajaajila hojjetanii agarsiisuu, odeeffannoo haala gabaafi haala qilleensaa fayyadamtoota biraan ga’uu hammata. Yaanni bu’uuraa isaa gaariidha; hanqinoota jiran keessatti bu’aa hin tuffatamnes fideera. Haata’u malee, sadarkaa hundatti baajenni, humni namaa beekumsaafi dandeettii qabu, loojistiksiifi si’eessituu/beekkamtii ga’aan hin kennamneefi. Keessumattuu sadarkaa Gandaatti baajeta ga’aa ramaduun ga’umsiifi hojimaanni isaa cimaa akka ta’u hojjechuu gaafata. Kanaafuu, hoj-maata, bu’aafi rakkoowwan tajaajila ekisteenshinii yeroo ammaa hojii irra jiruu sakatta’uun Gandaa irraa eegaluun caaseffamaafi hoj-maata tajaajila ekisteenshinii ga’umsa qabu diriirsuun barbaachisaadha. Abbootiin qabeenyaa, waldaaleen, dhaabbileen barnootaa olaanoo, giddugalli qorannoo, dhaabbileen mit-mootummaa fi kkf’n naannoo isaaniitti tajaajila ekisteenshinii akka kennaniif jajjabeessuu barbaachisadha. Yeroo oomishaaf oomishtummaan dabalaa deemu walitti hidhaminsi gabaa haalaan murteessaadha. Gama kanaan Waldaaleen Hojii Gamtaafi Yuuniyeenonni (Farmers’ Cooperatives & Unions) ergama isaanii beekanii hangam hojjetaa jiru? Oomishaafi oomishtummaan itti fufinsaan akka guddatuuf hoj-maata gabaa jabeessuun oomishtoonni galii gaarii akka argatan mirkaneessuun murteessaadha. Caasaan dhimma kana hordofuu –Biiroon Daldalaafi Ejensiin Waldaa Hojii Gamtaa- hundaa’aniiru. Hojiin isaanii inni ijoonis giddugala gabaa ijaaruu, odeeffannoo gabaa gurmeessuufi gabaa tasgabbeessuudha. Midhaan hundaan yoo ta’uu baatellee gosoota midhaanii hedduufi beelladoota irratti rakkoon gabaa jira jedhee hin amanu; sababni isaas fayyadamtoonni yeroo hundaa daballii gatii oomishaalee himatu. Ta’us, hoj-maanni gabaa ykn bittaafi gurgurtaa oomishtoonniifi fayyadamtoonni waloon irraa fayyadaman ittifufinsaan diriiruu qaba. Akkasumas, mana kuusaa qonnaan bultoonni oomisha isaanii itti kuufatan Gandoota hundatti akka ijaaraman, odeeffannoo gabaa akka argatan, aadaa qusannoo akka guddifatan, giddugala gabaa fayyadamtootaafi oomishtoota walitti fidu baay’inaan akka ijaaramaniifi hojiileen kana fakkaatan yoo hojjetaman jireenyiifi gabaan tasgabbaa’aan ni uumama jedheen yaada. Dameen Qonnaa ammayyaa’ee gumaachi sekterri kun dinagdee biyyaaf taasisu akka milkaa’uuf gorsa akkami akka kennan Dr Abarraaf gaaffii dhiyeessineef akkas jechuun deebisan: Mootummaan Naannoo Oromiyaa misooma qonnaa ammayyeessuuf imaammata, tarsimoo, sagantaa qonnaafi tooftaa raawwii ifa ta’e bocuun hojii irra oolchaa jira. Pirezidaantiin Naannichaa dhimmi qonnaa dhimma hooggansaa, ogeessaa, oomishtootaa, fayyadamtootaa akkasumas dhimma hundaati jedhanii fudhataniiru. Kuni qofti haamleefi kaka’umsa kan namatti horudha. Ajandaan ce’umsa qonnaa bocamee jiru akkuma amma eegalametti dhimma hooggansaa, ogeessaa, oomishtootaa, fayyadamtootaafi dhimma hundumaa ta’uun jabaatee yoo itti fufe qonni biyya keenyaa yeroo gabaabaa keessatti gaaffii wabii nyaataa, sharafa alaafi galtee induustirii guutummaatti ni deebisa jedheen amana. Amantaan koo kun dhugaa ta’uu kan danda’u karoorri misooma qonnaa Ganda ta’uun humni namaa beekumsa, dandeettiifi nmuuxannoo gahaa qabuufi baajenni gahaan ramadamuun ajandaaleen ce’umsa qonnaa saglan karaa guutuu ta’een hojii irra yoo oolanidha. Walumaagalatti, sektera qonnaaf baajeta gahaa ramaduun hoj-maata qorannoofi tajaajila ekisteenshinii, dhiyeessii galteefi walitti hidhaminsa gabaa ammayyeessuun abbootii qabeenyaa hojii qonnaa irratti bobba’an deeggaruun, induustiriiwwan xixiqaafi giddugaleessaa bu’aa qonnaa qindeessan akka ijaaraman taasisuun¸ bu’uuraalee misooma qonnaa babal’isuu, qonna magaalaaf xiyyeeffaannoo kennuufi sirna nyaataa keenya fooyyessuun, aadaa qusannaa cimsuu, hoj-maata leenjiifi beekkamtii sadarkaa gadii irraa eegalee diriirsuun akkasumas mootoo Pirezidaantii MNO kan ta’e “dhimmi misooma qonnaa ajandaa hooggansaa, ogeessaa, oomishtootaa, fayyadamtootaafi dhimma hundumaa ta’uu” hundumtuu amanee fudhachuun hojjechuu qaba. Yeroo keessan waan nuu kennitaniif galatoomaa! Isinillee waan na affeertaniif galatoomaa!

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Qorannoowwan adda addaa akka agarsiisanitti biyyoonni Afriikaa Sahaaraa gadi jiran sadarkaan magaalummaasaanii (urbanization rate) %39 irratti argama. Itoophiyaatti %22, naannoo Ormiyaatti ammoo %17 akka ta’etu ibsama. Kana jechuun, ummata Itoophiyaa keessaa %78, Naannoo Oromiyaa keessaa ammoo %87 kan ta'u ammallee baadiyyaa jiraata jechuudha. Kun kan agarsiisu magaalotarratti xiyyeeffannaan hojjetamaa akka hin turredha. Mootummaanis kanuma hubachuun jijjiiramaan as akka biyyaattis ta’e bu’uuraaleen misoomaa adda addaa akka hojjetaman, magaalonni jireenya lammiileef mijaawoo akka ta’aniifi xiyyeeffannaa addaa kennee hojjechuurratti argama. Naannoo Oromiyaatti xiyyeeffannaa mootummaan kenneen magaalota keessatti rakkooleen bulchiinsa gaarii ummata mufachiisan akka furaman, tajaajilli guutuufi hundagaleessi karaa qulqullinaafi saffina qabuun ummataaf akka kennamuuf hojii bal’aan hojjetamaa jira. Haaluma kanaan Biiroon Misooma Magaalaafi Manneenii Oromiyaa labsii lakk.250/2015’ bahe bu’uura godhachuun bara kana keessa hojiilee jiraattota magaalotaa naannichaa fayyadamoo taasisan hedduu raawwataa jira. Hogganaan Biirichaa Obbo Mohaammad Guyyee Biirichi magaalonni naannichaa Maaster pilaaniin hogganamanii jiruufi jireenya lammiileef mijatoo akka ta’aniifi misoomanii guddina dinagdee naannichaafi biyyaattiif akka gumaachaniif xiyyeeffannaan addaa kennamee hojjetamaa jiraachuu dubbataniiru. Baayyinni magaalota Naannoo Oromiyaa kanaan dura 717 ture, yeroo ammaa 726tti kan guddate yammuu ta’u, magaalonni kunneen tajaajila ummanni magaalichaa barbaadu qixa irraa eegamuun kennuu akka danda’aniif xiyyeeffannaan kennamuu ibsaniiru. Akka isaan jedhanitti magaalonni naannichaa hawatoofi dorgomoo ta’anii karaa ammayyaa’een tajaajila akka kennaniif akkasumas dinagdee naannichaa utubuu akka danda’aniif irra deebiin hundaa’anii jiru. Kan hundeeffamanis, sadarkaa Meetiroopoolisii, Riijiyoopooli, Muummeefi Olaanaa ykn ulaa misoomaatiin ta’uudha kan himan. Akka mootummaattis ta’e ummataatti yaadamniifi ilaalamni magaalaa akka naannoofi biyyaatti ture rakkoolee adda addaa kan of keessaa qabu ture. Bara kana garuu, haala adda ta’een magaalotaaf xiyyeeffannaan kennamee hojjetamaa jira. Sababnisaas magaalonni giddugala waan hundaa qofa osoo hin taane bakka jiruufi jireenya dhala namaa waan ta’aniifi jedhaniiru. Magaalonni Maastar Pilaaniin Akka Hoogganaman Taasisuu Magaalonni hundeeffamumasaaniirraa eegalee pilaaniin ala ijaaraman: guddachuu, tajaajila barbaadamu kennuufi galma barbaadamaniif ooluu akkasumas iddoo jireenyaaf mijatoofi hawatoo ta’uu hin danda’an. Haalli hojiirra oolmaa Pilaanii magaalotaa garaagarummaa kan qabu ta’us, pilaaniiwwan akaakuu adda addaa kanneen akka mastar pilaanii, pilaanii caasawaa, pilaanii giddugala guddina baadiyyaa, pilaanii misooma qe’ee (LDP), pilaanii bu’uuraafi kanneen biroo qopheessuun akka ittiin hogganaman taasifamaa jira. Akka naannoo Oromiyaattis guddinaafi babal’ina magaalotaan walqabatee yeroo ammaa magaalota walitti makuun magaalonni roga hundaan humna qaban akka hundeeffatan taasifamaa kan jiru ta’uu Obbo Mohaammad himaniiru.Akka addunyaatti magaalonni dorgomoofi ammayyaa’oon yeroo heddummaachaa jiranitti dhimmi magaalota naannichaa giddugala tajaajila hundagaleessaa, odeeffannoo, tekinooloojii, kalaqaaleefi aartiiwwanii ta’an horachuu filannoof kan dhiyaatu miti. Mootummaan Naannoo Oromiyaa magaalota dinagdeen, hawaasummaafi siyaasaan naannoofi biyya utubuu danda’an uumuuf hojii bal’aa hojjechaa akka jirullee himaniiru. Hundeeffama magaalotaa keessatti karaa baratameen osoo hin taane pilaanii misoomaa qindaawaan akka hogganamaniif sagantaawwan garaagaraa bocamuun hojjetamaa jiraachuus eeraniiru. Rakkoo pilaaniin hogganamuu magaalota naannichaa biratti mul’atu furuuf qaamolee dhimmi ilaalu waliin sochii bal’aan taasifamaa jira. Haata’u malee, akaakuu pilaanii ilaalchisee magaalonni gurguddoon akka biyyaatti maastar pilaanii qabaniifi ittiin hogganamaa jiran lakkoofsaan baayyee muraasadha. Kana dura garuu, baayyeensaanii pilaanii caasawaan hogganamaa turan. Naannoo Oromiyaatti ammoo yeroo ammaa magaalonni gurguddoon sadarkaa meetiroopoolis irra jiran (Shaggar), Riijiyoopoolis (Shaashamannee, Adaamaafi Bishooftuu), Muummee (Maayaa, Jimmaa, Naqamteefi Roobee) maastar Pilaanii misooma qindaa’aa (hundagaleessa) mirkaneessisuu itti danda’an akka qophaa’uuf hojjetamaa jira. Akka waliigalaatti pilaaniin magaalotaa haala qophaa’een bulchuufi hogganuun waan hin turreef caabinsi pilaanii bal’inaan geggeeffamaa tureera. Kun ammoo pilaanii beekumsaan hogganuurratti hubannoon ture laafaa ta’uufi fedhiin hannaa mul’atu Pilaanii magaalotaarratti hojiirra akka hin oolleef dhiibbaa guddaa geessisaa tureera. Amma garuu, magaalonni Pilaanii qophaa’een hogganamuufi misoomuu akka qaban kallattiin kaa’amee irratti hojjetamaa jira. Sagantaan misooma ‘30/30/40’ jedhamu iddoo magariisummaa, bu’uura misoomaafi ijaarsaaf barbaachisaa ta’e eeggachuun akka misoomaniifis hojjetamaa jira. Magaalonni pilaaniin yoo hogganaman magaalaa boruu diigamutu osoo hin taane kan abdii guddaan irra kaa’amutu ijaaramaa deema. Giddugala dinagdee, hawaasummaa, siyaasaafi bulchiinsaas ta’uun tajaajila kennuu danda’u. Kanaaf, Biirichi magaalonni maastar Pilaaniin akka hogganamaniif Inistiitiyuutii Pilaanii Magaalotaa Oromiyaa waliin ta’uun xiyyeeffannaa olaanaan kennamee hojjetamaa jira, hojiirra oolmaansaas biirichi caasaa sadarkaan jiru qindeessuun hordoffii to’annoo cimaa taasisaa jira, iddoo rakkoon jiruttis tarkaanfiin akka fudhatamu taasifamaa jiraachuu Obbo Mohaammad dubbataniiru. Kutaa 2ffaan itti fufa…

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Baajeta qabamee keessaa baajeta Naannoof kan ramadame qarshii 83,091,302827 baajeta marmaartuu Naannoof qarshii 28,837,268,629, baajeta Kaappitaalaa Naannoof qarshii 54,254,034,198, Aanaaleefi Bulchiinsa Magaalotaaf qarshii 137,826,653,828 fi baajeta Ittiin of Eeggannoo Naannootiif qarshii 600,000,000 ta'uun ramadameera. Maddi baajeta kanaas Deeggarsa Mootummaa Federaalaa, galii idilee naannoo, galii keessoo mana hojii, galii mana qopheessaa, gargaarsa alaa fi deeggarsa pirojektootaafi sagantaalee Galmawwan Misooma Itti Fufinsa irraa akka ta'e Walitti Qabaan Koree Dhaabbii Dhimma Baajetaa Caffee Oromiyaa Dr Gammachuu Araarsaa kaasaniiru. Baajenni ramadame kun imaammataafi tarsimoowwan mootummaafi Karoora waggaa kudhanii galmaan ga'uuf, guddina misooma dinagdee eegalame itti fufsiisuuf, sochii nageenyaafi dimokiraasii mirkaneessuun fayyadamummaa hawaasaa dhugoomsuuf akka ta'e ibsameera. Wixinee baajetaa dhiyaate irratti yaadaafi gaaffii miseensota Caffee irraa dhiyaateef ibsaafi deebii kan kennan Hoogganaan Biiroo Maallaqaa Oromiyaa Obbo Tolasaa Gaddafaa baajenni bara kanaa maddi isaa irra caalaan isaa galii naannoo akka ta'e, baajeta qabame keessaa dhibbeentaan 60(%) ol Aanaaleefi Bulchiinsa Magaalotaaf kan ramadame ta'uu, baajenni guddaan Baajeta Kaappitaalaaf kan qabame ta'uu ibsaniiru. Wixinee Baajeta Mootummaa Naannoo Oromiyaa bara 2016 Caffeef dhiyaate akkasumas yaadotaafi gaaffii miseensota Caffee irraa ka'an ilaalchisuun yaada kan kennan Pirezidaantiin Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaa Naannoon Oromiyaa hojii waggoota muraasa keessatti hojjeteen baasii isaa dhibbentaa 60 (%) ol uwwisuu irra kan ga'e ta'uufi kunis cimee kan itti fufu ta'uu, baajenni ramadame sektaroota hiyyummaa hir'isan irratti akka xiyyeeffate ta'uu ibsuun baajeta ramadame sirnaan hojiirra oolchuu, galii duguuganii sassaabuu, humna waloofi maatii fayyadamuu irratti hojjetamuu akka qabu dhaamaniiru. Caffeenis Wixinee Baajetaa bara 2016 dhiyaate irratti mari'achuun Labsii Lakk. 253/2015 Adoolessa 4/2015 taasisuun sagalee caalmaan raggaasiseera. Dhuma irrattis Caffeen Oromiyaa Yaa'ii Idilee 5ffaa Waggaa 2ffaa Bara Hojii Caffee 6ffaa isaatiin muudamoota qaama raawwachiiftuu tokkoo fi muudama Abbootii Seeraa Manneen murtii Oromiyaa 53 mirkaneessuun yaa'ii isaa xumureera.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Mootummaan Naannoo Oromiyaas walqixxummaa amantaaleetti kan amanu, kan kabajuufi beekkamtii kan kennudha. Kanas, dhimmoota naannoofi biyyaa irratti dhaabbilee amantaa waliin hojjechuun, rakkoowwan dhaabbilee amantaa keessatti uumaman karaa nagaafi qajeelfama amantaa eegeen akka furaman tumsuun, dhaabbileen amantaa bakka itti waaqeffatan akka qabaataniif lafa karaa seeraa kennuun qabatamaan mirkaneessaa jira. Mootummaan Naannoo Oromiyaa biyyaafi naannoo keenyatti hojiiwwan nageenyaafi tasgabbii mirkaneessuuf hojjetaman irrattis dhaabbilee amantaa waliin qindoomina gaariin hojjetaa akka jirus Obbo Hayiluun dubbataniiru. Haata'u malee, finxaaleyyiin amantaa dahoo godhachuun keessaafi alaan qindaa'anii olola kijibaa fi fedhii siyaasaa giddugaleessa godhate oofaa jiraachuu ibsuun dhimmi ijaarsa seeraan alaa diiguu addatti Mazjiida irratti kan xiyyeeffatee fi Magaalaa Shaggar qofa keessatti hojiirra oolaa kan jiru osoo hin taanee magaalota naannichaa 600 ol ta'an keessatti karaa heeraa fi seera bu'uura godhateen akka ta'e himameera. Adeemsi ijaarsa seeraan alaa diiguu of eeggannoo guddaadhaan kan raawwatu, qaamni dhimmi ilaallatu kan mariisifamuufi guyyaan kenname akka ofii diiggatu kan taasifamu yoo ta'u raawwiin isaas bifa walfakkaatu, iftoomina qabuufi hojimaata seeraa hordofeen kan raawwatamudha. Adeemsa raawwii kana keessatti rakkoon yoo jiraates mootummaan mariin hiikuun dhaabbilee amantaa waliin walhubannaa irra ga'uuf balballi isaa banaa ta'uu ibsaniiru. Kanaafuu, hordoftoonni amantaa Islaamaa shira finxaaleyyii amantaa dahoo godhachuun akka waan mootummaan addatti Mazjiida irratti xiyyeeffateetti fakkeessuun olola oofan dura dhaabbachuu akka qaban dhaamaniiru. Gara fuulduraattis mootummaan dhimmoota naannoo fi biyyaa irratti dhaabbilee amantaa waliin qindoomina cimaan kan hojjetu ta'uu himuun dhaabbileen amantaas qaamota amantaa dahoo godhatanii nageenyaafi tasgabbii biyyaa booressuuf socho'an dura akka dhaabbatan waamicha taasisaniiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Misoomni muduraa ammaan dura xiyyeeffannoo dhabuun lafarra harkifataa ture yeroo ammaatti misooma muduraa cimsuun bu'aa barbaadamu fiduuf bara kana xiyyeeffannoo addaan hojjetamaa jira. Bu'aa oomisha kana irraa argamu dabaluufis Avokaadoo sanyii filamataa gara biyya keessaa galchuun bal’inaan irratti hojjetamaa kan jiru ta’uu Hoogganaan Itti Aanaa Biiroo Qonnaa Oromiyaa Obbo Muhammadsaaniin Amiin ibsa addatti Biiroo Kominikeeshiniif kennaniin dubbatanii jiru. Oomisha kana babal’isuuf buufataalen biqiltuu dhibba 1 ol qophaawuun waggaa waggaan biqiltuun miiliyoonaan oomishamaa jira. Kanaanis lafa heektaara kuma 1 dhibba 7 fi 20 Avokaadoo sanyii filatamaan uwwisuun kan danda’ame ta’uun ibsamee jira. Oomisha amma jiru irraa Avokaadoo toonii dhibba 3 ta’u ni argama jedhamee kan eeggamu yoo ta’u kana itti fufsiisuufis bara kanatti dabalataan biqiltuu Avokaadoo mil 2.8 qopheessuuf karoorfame keessaa hanga ammaattii biqiltuun mil. 2.7 qophaa’eera.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Dhaamsa Gootota Oromoo kaleessaa akka B/Jeneraal Taaddasaa Birruufaa "dhaloota baratetu gaaffii mirgaa gaafata; kanaaf Oromoon barachuu qaba" kan jedhu milkeessuun kan danda'amu dhaloota ga'umsa, dorgomaa ta'e, ofitti amanamummaa fi abdii biyyaa ta'e oomishuun yoo danda'ame qofaadha. Kanaaf, ammoo sadarkaa idileen duraa irraa eegaluun manneen barnootaa qulqullina qaban babal'isuun murteessaadha. "Wanti har'a hojjennu egeree dhaloota boruu murteessa" jechuun irra deddeebiin kan dubbatan pirezidaant Shimmallis inisheetiivii ijaarsa manneen barnootaa Bu'uura Boruufi Ifa Boruu jedhu maddisiisuufi hojiirra akka oolu gochuun waggoottan muraasa darban keessatti milkaa'inoonni gurguddaan argamaniiru. Bu'uuruma kanaan guyyaa har'aas jilli Hoogganaa Biiroo Barnootaa Naannoo Oromiyaa Dr Tolaa Bariisoon durfamu Godina Shawaa Kibba Lixaa Aanaa Daawootti ijaarsa mana barumsaa Bu'uura Boruu Buusaa jalqabsiiseera. Dr Tolaan sirna jalqabsiisuu irratti haasaa taasisaniin dhimmi mana barumsaa Bu'uura Boruu ijaaruu, dhimma dhaloota boruu ijaaruuti jedhan. Rakkoo qulqullina barnootaa seenaa gochuuf manneen barnootaa Bu'uura Boruu irratti xiyyeeffannaa addaan kennamee hojjetamaa kan jiru ta'uus dubbataniiru. Mootummaan rakkoo qulqullina barnootaa bu'uura irraa furuuf mana baruumsa Bu'uura Boruu ijaaruu qaba jedhamee karoorfamee hojjetamaa jiruun hanga ammaatti manneen barootaa bu'ura boruu 10,000 ol ijaaramuun adeemsi baruuf barsiisuu keessatti kennamaa jira. Marsaa sadaffaatiin naannichatti manneen barnootaa Bu'uura Boruu 4,574 ijaaruuf kan karoorfame yoo ta'u, ijaarsi manneen barnootaa kun guyyaa har'aa mana baruumsaa Bu'uura Boruu Buusaatti ifaan eegalchiifameera. Manneen barnootaa Bu'uura Boruu marsaa sadaffaatiin ijaaramanis hanga Fulbaana 2016tti xumuramuun hojii baruufi barsiisuuf banaa kan ta'an ta'uus Dr Tolaan eeraniiru. Manneen barnootaa Bu'ura Boruuf bara kana marsaa sadaffaatiin barsiisonni 9,000 leenjii kan seenan ta'uus ibsameera. Godina Shawaa Kibba Lixaatti manneen barnootaa Bu'ura Boruu 339 ijaaramanii tajaajila baruufi barsiisuu kennaa kan jiran yoo ta'u marsaa 3ffaatiin ammoo manneen barumsa bu'ura boruu 27 ijaarsi isaanii kan jalqabame ta'uu Bulchaan Godina Shawaa Kibba Lixaa Obbo Taayyee Guddisaan ibsaniiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Sagantaa kana irratti Afyaa'iin Caffee Oromiyaa Aadde Sa'aadaa Abdurrahmaan walitti qabduu fooramii kanaa kan ra'an argamuun dubartoonni uumamaan kennaa geggeessummaa kan qaban ta'uu ibsuun kaayyoon hundeeffama fooramii kanaas geggeessitoonni dubartootaa rakkoo isaanii bakka itti hiikkataniifi iddoo muuxannoo ittiin waljijjiiran waan ta'eef cimee itti fufuu akka qabu qabu dhaamaniiru. Aadde Jamiilaa Simbirruu hooggantuun Biiroo Dhimma Dubartootaafi daa'imman Oromiyaa gama isaaniin fooramichi sadarkaa Naannoo qofatti kan geggeeffamu osoo hin taane sadarkaa gadiirraa jalqabee geggeeffamuu akka qabu himuun, fooramii kanaan dubartoonni gahee geggeessummaa keessatti qaban kan dabaluu ta'uu himanii jiru. Dhumarratti namoota biiricha geggeessaa turaniifi qaamoolee biiricha sadarkaa sadarkaan deeggaraa turun akkasumas seektaroota Oromiyaa qooda biiricha cinaa dhaabataniif sirni beekamtii kennamee jira. Addatti ammoo hooggantuu biirichaa duraanii kan turan jijjiiramni kun akka dhufuuf qabsoo guddaa gochaa kan turan amma garuu boqotanii kan jiran kabajamoo aadde Aziizaa Abdiif sirna yaadannoo taasisuun maatii isaaniif sirna beekamtii kennuun maallaqa qarshii 100,000 deeggarsaan kennanii jiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Kanaafis oomisha qamadii duraan rooba Gannaa qofa irratti hirkatee ture hambisuun bara kana akka Oromiyaatti jallisii Bonaan lafa heekt. mil 1 irratti qamadii oomishuuf karoorfamee lafa mil. 1.1 qotuun danda'ameera. Hanga ammaattis oomisha qamadii jallisii Bonaan misoome irraa callaa kuntaala mil. 33 ol sassaabuun danda'ameera. Guyyaa har'aas jilli Pirezadaantii Mootummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Shimallis Abdiisaan durfamu Godina Shawaa Kaabaa Aanaa Abbichuuf Nya'aatti qamadii jallisii Bonaan misaamaa jiru daawwataniiru. ⁣ Daawwannaa kana irratti Obboo Shimallis Abdiisaa akka dubbatanitti hojiin misooma Qonnaa jijjiirama qabatamaa fidaa jiraachuu ibsuun inisheetiivota misooma Qonnaa lafa qabsiisuun qonnaan bultoonni fayyadamoo akka ta'aniif qonnaan bultoonni maalan akka hojjetan, hammam akka hojjetanii fi waan hojjetan irraa bu'aa hangamii akka argatan karoorfatanii hojjechuu qabu jedhan. Bara dhufutti karoora keenya dachaan dabaluun lafa heektaara mil. 2.6 irratti jallisii Bonaan misoomsuuf karoorfamuus Pirezidaant Shimallis ibsaniiru. Karoora qabame milkeessuufis hojiiwwan galtee qonnaa akka xaa'oo karaa guutuu ta'een dhiyeessuufi itti fayyadamuu, qonnaan bultoonni bishaan bool'aa baasuu fi iskiimota garagaraatti akka dhimma bahan hojjetamaa jira. Bara kana Godina Shawaa Kaabaatti jallisii Bonaan qamadiin lafa heek kuma 60 ol irratti kan faca'e yoo ta'u callaa kuntaalli mil. 2 ol ni argama jedhamee hojjetamaa jiraachuu Itti Gaafatamaan Waajira Qonnaa Godinichaa obbo Masaay Warquu himaniiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Saboonniifi sablammoonni Itoophiyaa hacuuccaa sirnaafi namtolchee mormuun mirga ofiin of bulchuu, gaaffii lafaafi dimokiraasii gonfachuuf qabsoo wareegama gurguddaa gaafate taasisaa turaniiru. Saboonni, sablammoonniifi uummattoonni Itoophiyaa qabsoo hadhaa'aa waggoota hedduu lakkoofsise taasisuun sirnoota bulchiinsa uummata Itoophiyaa hin madaallee fi hiyyummaafi gadadoo jalatti gaadi'anii kaa'an duraa duubaan ofirraa diigaa ajandaawwan qabsoo uummattootaaf deebii kennaa mootummaa isaanii sagalee ofii isaaniitiin ijaarrachuu irra ga’anii jiru. Mootummaan uummataa uummataan uummataaf hundaa'es waldhabdeewwan siyaasaa hunda araara biyyoolessaan hiikuuf akkasumas gaaffii sabootaa, sablammootaafi uummattootaa bu'uura heera mootummaan deebisuufi sirna federaalizimii sabdaneessa duudhaa obbolummaa irratti ijaarame jabeessuun sabdaneessummaa, aad-daneessummaafi af-daneessummaa mirkaneessuun duudhaa obbolummaan idileessee sirna dimokiraasii jabaa dhugoomsaa jira. Sirna Federaalizimii dhugaa dimokiraasiin utubamee fi duudhaa obbolummaa irratti ijaaraa kan jiru, imala badhaadhinaa Itoophiyaa fiixaan baasuuf qabsoofi wareegamni Oromoon gama hundaan taasisaa tureefi jiru angafummaa kan qabuufi birmadummaa Itoophiyaas milkaa'inoota hedduun dabaaluun guutuu taasisaa jira. Mootummaan Naannoo Oromiyaas injifannoo wareegama qaqqaalii kaffalameen argame kana falaasama Ida’amuun utubamee obbolummaafi wal qixxummaan mirkanaa’ee galma barbaadame akka ga’uuf xiyyeeffannoo olaanaadhaan hojjetaa jira. Kanaafis, duudhaa ganamaatti deebi’uun tokkummaa keessoo Oromoo jabeessuuf xiyyeeffannoo guddaan kennameera. Uummanni Oromoo aadaa gabbataa ilaaf ilaameen qormaata jiru hunda damdamachuu danda'u, rakkoo jiru mariin hiikuun tokkummaa keessoo isaa akka sibiilaatti jabeessuun barbaachisaadha. Bakka tokkummaan hin jirretti nageenya waaressuun, dinagdee jabeessanii biyya utubuufi obbolummaa cimsuun rakkisaadha. Keessumaa yeroo ammaa kana uummata Oromoo tokkummaa keessoo jabaa qormaata itti aggaamamu injifachuun kabaajaafi ulfina Oromoo ceesisu danda'u horachuun dirqama ta’a. Kanaafis mootummaan Naannoo Oromiyaa guddummaa Oromoo maqaa qofaan osoo hin taane gochaan adda hunda irratti mirkaneessuuf hojiin eegale daran jabeessee itti fufa. Kanaafis duudhaan wal danda’uu, hammachuufi michoomni Oromoon saboota biroo waliin qabu daran cimaa eenyummaan waloo biyyaalessaa akka gabbatu taasisuu irratti argama. Milkaa’ina kana cimsuufis Mootummaan Naannoo Oromiyaa keessoo Oromootti nageenyi, misoomniifi aadaan ilaaf ilaamee akka ititu tokkummaa uummata keenyaa daangaa hanga daangaatti jabeessuu, dhimma waloo Oromoo garaagarummaan akka hin jiraanne dhaloota kan darbe xiinxalee har'a hubatee egeree tilmaamuu danda'u, dhaloota madaala eenyummaa sabummaafi tokkummaa biyyaalessaa eegee biyya jabduu badhaadhina hundagaleessa mirkaneeffatte ijaaruuf xiyyeeffannoo guddaan hojjechuu irratti argama. Waan ta'eef qaamoleen siyaasaa, dhaabbileen siivikii, hayyoonni Oromoo dhimma waloo sabaafi tokkummaa keessoo jabeessuu irratti garaagarummaa tokko malee hojjechuun nageenya naannoo keenyaafi biyyaa waaressuun araarri biyyaalessaa akka milkaa'u gahee isaanii akka bahan waamicha dhiyessina. Biiroo Kominikeeshinii Oromiyaa Caamsaa, 2015 Finfinnee

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Keessummaa kabajaa yaa'ichaa kan ta'an Sadarkaa Itti Aanaa Pirezidaantiitti Qindeessaa Kilaastera Hawaasummaa Naannoo Oromiyaa Obbo Abdulhakiim Muluu akka jedhanitti Waldaan Dubartootaa Naannoo Oromiyaa hojii cimaa hojjetaniin jijjiirama gama hawaas dinagdee fidaa jiraniif Mootummaan Naannoo Oromiyaa galata guddaa kan qabuuf ta'uu himaniiru. Dubartoonni roga hundaan cimanii miidhaa isaanirra qaqqabu karaa gurmaa'een akka ittisaniifi jijjiirama dhufaa jiru keessa qooda isaanii qixa barbaadamuun akka bahatan aangeessuuf Mootummaan Naannoo Oromiyaa ni hojjetas jedhaniiru. Badhaadhina Maatii mirkaneessuun galma qabame milkeessuuf gaheen dubartootaa olaanaa ta'uu kan himan Obbo Abdulhakiim Waldaan Dubartootaa Oromiyaa waldaaleefi ijaarama dubartootaa cimsuun jijjiirama bu'uuraa fiduuf hojjechuu akka qabus dhaamaniiru. Dura Teessuun Waldaa Dubartootaa Oromiyaa Aadde Shittaayee Dassaaleny gamasaaniitiin Waldaan Dubartootaa Naannoo Oromiyaa erga hundaa'ee waggoota 19 lakkoofsisuu isaa himuun, waggoottan kana keessatti dubartoota Naannicha keessa jiran keessaa dubartoota miiliyoonaan lakkaa'aman ijaarudhaan, gaaffiiwwan gama hawaasummaa, dinagdeefi siyaasaan qaban hiikuuf qaamota garaa garaa waliin hojjechaa kan jiru ta'uu ibsaniiru. Hojiileen waldichi hanga ammaa hojjeteefi hojjechaa jiru jijjiirama kan qabu ta'us yeroo itti aanutti hirkattummaafi eeggattummaa qaama biraa jalaa bahuun dhaabbata dimookraasii cimaa jijjiirama biyya keenya ceesisuu danda'u ijaaruuf xiyyeeffatamee kan hojjetamu ta'uu Aadde Shittaayeen eeraniiru. Waldichis miseensoota miiliyoona 2.6 kan qabu yoo ta'u yaa'ii gaggeessaa jiruun murtoowwan gurguddoo fayyadamummaa dubartootaa mirkaneessan irratti mari'achuun ni mirkaneessa jedhameet eegama.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Komishiinar kaffaaloon akka dubbatanitti sochii Korichi taasisaa tureen Lafa Mana jireenyaa kaaree kuma 300 fi 74 seeran ala qabamee turee fi Lafa baadiyyaa heektaara 857.97 gara Baankii Lafaatti deebi'eera jedhaniiru. Yakka Malaamaltummaa kanaan Gamoon 4 qulqullaa'ee mootummaaf galii kan ta'e yoo ta'u Manni viillaan 33 Gamoon 8 dhoorkan irratti darbuu ibsameera. Haaluma kanaaan, qarshii miiliyoonni 128 ol akka hin sochoone dhorkamuun qorannaan gaggeeffamaa kan jiru yoo ta'u qarshiin miiliyoonni 654 ammoo Kaaznaa Mootummaatti akka deebi’u taasiifamuu Komishinar Kaffaaloon himaniiru. Hoogganaa Waajira Abbaa Alangaa Waliigalaa Oromiyaa Obbo Guyyoo Waariyoo gama isaaniitiin hanga ammaatti malaamaltummaa simmintoo wajjiin wal qabatee simmintoo kuntaalli kuma dhiibba saddeetii ol to'atamuu ibsuun mootummaan hojii malaammaltummaa ittisuufi namoota yakka kana keessatti hirmaatan irratti tarkaanfii seeraa fudhatu cimsee kan itti fufu ta'u beeksisaniiru. Uummannis gama isaatiin namoota yakka malaamaltuummaa keessaa harka qaban dabarsee akka kennu hubachiisuun uummanni yakka malaammaltummaan walqabatee eeruu kennuu yoo barbaade bilbila bilisaa 9909 fayyadamuun tumsa barbaachisu akka taasisu dhaamaniiru.

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Obbo Hayiluun hiriirri deeggarsaa guyyaa har'aa Naannoo Oromiyaa guutuu keessatti adeemsifama ture nagaan xumuramuu himuun Uummanni Oromoo sirna waloo uummattoota obbolaa waliin ijaare itti fufsiisuudhaaf deeggarsa hiriira kanaan agarsiisuu himaniiru. Kana malees hiriirri deeggarsaa har'a guutummaa Oromiyaatti ba'ame kun tokkummaan uummata Oromoo nageenya Itoophiyaaf murteessaa ta'uunsaa hiriira mirkaneesse ta'uu ibsuun, imalli Itoophiyaa sabdaneettii dhugoomsuuf taasifamaa jiru waca finxaaleyyiin gufachuu akka hin dandeenye hiriira ifatti agarsiise ta'uu Obbo Hayiluun ibsanii jiru. Kana malees deeggarsi har'a uummanni Oromoo hiriiraan agarsiise kun adeemsa finxaaleyyiin biyya diiguuf taasisan callisee akka hin ilaalle ergaa guutuu kan dabaste ta'uu himuun, uummanni Oromoo misooma fayyadamummaa uummattootaa mirkaneessuu eegale itti fufsiisuuf waadaasaa kan haaromse ta'uu dubbataniiru. Hiriirri kun jijjiiramichi kan uummattoota hundaa ta'uu kan mul'ise ta'uu ibsuun Itoophiyaan bu'aalee gama dinagdee, siyaasaafi dipiloomaasiin argaman itti fufsiisuuf kan kaayyeffate ta'uu ibsanii jiru Hiriirri deeggarsaa kun imalli jijjiiramaa Itiyoophiyaa keessatti eegalame milkaa’inaan akka itti fufu kan agarsiiseefi caalmaatti ammoo hoggansa jijjiiramaa kan onnachiisu ta'uu ibsaniiru Dabalataansi uummatichi mootummaa sagalee uummataan ijaarame karaa dimokraatawaa hin taaneen yookaan karaa qaxxaamuraa diiguuf tattaaffiin taasifamu fudhatama akka hin qabne kan itti mirkaneesse ta'uu ibsuun, tarkaanfii mootummaan nageenya waaraa mirkaneessuuf fudhachaa jiru kan tumsan ta'uu irra deebiin mirkaneessanii jiraachuu obbo Hayiluun Himaniiru!

WALIIGALAN ALAA GALAN!

Dargaggoonni naannoo keenyaa halkanii guyyaa hojjachuun raajii hojjachuu danda'uu ibsuun, hooggansi naannoo Oromiyaa qabatamaan hojjachuun hooggansa diinagdee ta'uu danda'ee jiraachuu himaniiru. Naannoon keenyaa carraa guddaa kan qabuufi jabaatanii hojjannaan kan milkaa'an akka ta'e himuun hojii hanga ammaatti hojjatameen bu'aan gaariin mul'atee jiraachuus ibsaniiru. Qusannoon murteessaa ta'uu hubachuun faayidaa gabaaban osoo hin sobamin qusachuun jijjiirama itti fufiinsan boruu keenyaafi biyya keenyaa jijjiiruu danda'u fiduuf hojjachuun murteessa ta'uus dhaamaanii jiru. Mootummaa naannoo Oromiyaa Interpiraayizoota har'a ce'aniif haala kan mijeessu ta'us himuun, rakkoo gama interpiraanarootan jiru hiikuuf caalmatti hojjachuun interpiraanaroota kumaatamaan horachuun badhaadhina milkeesduuf hojjachaa jiraachuu ibsaniiru. Seeran alummaa gama diinagdeetin jiru irratti hojjachuun biyya keessaa dhabamsiisuun biyya hundaaf mijoftuu taate ijaaruu akka qabnu ibsuun, dhimmi diinagdee biyyaa irratti hojjachuufi sirna ijaaruu xiyyeeffannoo mootummaa naannoo Oromiyaa akka ta'e qaamni hunduu hubachuun tumsa barbaachisu taasisuu akka qaban dhaamanii jiru. Dabalataan, waldaaleen Interpiraayizoonni ce'uumsarra jiran caalmatti cimanii hojjachuun hudhaalee mudatan irraa tarkaanfachuun abbaa qabeenyaa biyya jijjiiru akka ta'aniif cimanii akka hojjetan dhaamaniiru Dhuma irrattis sagantaa kanarratti waldaalee interpiraayizootaa ce'an, dhaabbilee qooda isaanii bahachaa turan, hooggantootaa naannoofi federaalaa cimanii hojjechaa turaniif beekkamtii kennaniiru!

WALIIGALAN ALAA GALAN!